Witte onschuld Paradoxen van kolonialisme en ras

Er is al veel gezegd over het onwetenschappelijke karakter van Gloria Wekkers werk, en die opmerkingen kan ik alleen maar onderschrijven. Wekker generaliseert en associeert er vrijelijk op los op basis van anekdotisch bewijs en hanteert daarmee een methode die te zwak is om haar stellingen mee te kunnen onderbouwen.

Een voorbeeld: het feit dat ze beboet werd voor het beledigen van een ambtenaar in functie, nadat ze een stel agenten voor fascist had uitgescholden, zou de aanwezigheid van ras als fundamentele categorie in de Nederlandse samenleving moeten blootleggen. Het boek zit vol met zulke volslagen onlogische redeneringen, en de een slaat nog meer als een tang op een varken dan de ander.

Als Witte Onschuld iets te bieden heeft, dan is het wel een uniek inkijkje in de psyche van Gloria Wekker. Dat is bijna fascinerend genoeg om de prijs van het boek te kunnen rechtvaardigen. Bijna.

Gloria Wekker baseert haar onderzoek, zoals ze zelf aan het begin van haar boek Witte onschuld schrijft, op het concept van het culturele archief afkomstig uit het boek 'Orientalism' (1978), bedacht door Edward Saïd, de Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper en cultuurcriticus. Hierin bestreed deze Westerse benaderingen van de Arabische wereld en verbond die met de Westerse koloniale en politieke belangen in het Midden-Oosten. Dat boek is in het verleden voldoende afgeserveerd vanwege de vele fouten en omissies. Saïd veegde teksten van uiteenlopend karakter en verschillende perioden op één hoop. Hij bestreed dit verwerpelijke oriëntalisme met zijn eigen stereotiepe opvattingen over Europa, terwijl hij probeerde de Europese stereotiepe benaderingen van de Arabische wereld te kritiseren.
Het verbaast dus niet dat Gloria Wekker eveneens het 'witte' Nederland apodictisch bestrijdt met háár stereotiepe opvattingen daarover. Wekker noemt deze stereotypen paradoxen (!), waarvan zij er vier identificeert, en die voor haar "een paar belangrijke eigenschappen van de witte Nederlandse zelf-representatie" vormen. Zij schrijft deze paradoxen niet als Nederlandse burger te beschouwen, maar naar alle blanke Nederlanders te kijken met "het oog van de 'buitenstaander (binnenin)' ". Daar zij, blijkens haar uitlatingen elders, een voorstander is van onderzoek naar kolonialisme en slavernij door zwarte mensen, is het vreemd te constateren dat zij als zwarte buitenstaander meent in de hoofden, harten en zielen van de 'witte' Nederlander, te kunnen kijken.
Naast Edward Saïd, haalt Wekker in haar studie meer dubieuze bronnen aan, zoals werk van Teun van Dijk en Siep Stuurman. Deze laatste namen zijn ook niet serieus te nemen wetenschappers. Over Stuurmans dissertatie ontstond in 1983 veel heibel en de onleesbare literatuurtheorie van Van Dijk blijkt tegenwoordig eigenlijk 'leuteratuur' te zijn, een term die hij voor anderen reserveerde.
De basis van Wekkers studie is dus niet wetenschappelijk. Het is verder ondoenlijk al haar retorische trucs en gebrekkige historische feitenkennis op te voeren. Het wemelt o.a. van de volgende soort opmerkingen: "... doet me denken aan ..." en "... het lijkt op ...". De ingewikkelde welbespraaktheid van Gloria Wekker zal de jonge mens imponeren. De oudere al of niet wetenschappelijk geschoolde wordt het droevig te moede.
Wat nog meer te zeggen tot slot? Het Westerse culturele verleden was geen statische onvermengde cultuur. Culturen waren en zijn voortdurend in beweging. De generaliserende aanpak van Wekker leidt tot een loopgravenoorlog, polariseert en is onnodig. Wekkers boek schetst een ongeloofwaardig gitzwart beeld van Nederlands verleden en van de huidige blanke Nederlander. De terechte discussie over kolonialisme en slavernij kan natuurlijk beter door gedetailleerd historisch onderzoek ondersteund worden. Er zijn gelukkig genoeg andere studies op de markt die het gedachtengoed van Karl Popper niet met voeten treden.

Mevrouw Wekker heeft een grote woordenschat en zoekt wanhopig naar bewijzen voor haar vooringenomen stellingen. Het boek is niet lekker weglezende fictie.

En voor haar aanhangers: mijn moeder komt uit Ghana, mijn vader uit Zimbabwe, dus op zich hoopte ik dat het boek me iets zou leren.

Geschreven bij Witte onschuld

G.Wekker geeft in dit boek haar ongezouten mening over de “schuld” van de “witte” mens. Van enig wetenschappelijk onderzoek is hier geen sprake. Lees hierover meer op www.saltmines.nl waar een helder analyse geschreven is door Russel’s Teapot.

Een klassieker voor iedereen die zich wel of juist niet aangesproken voelt door de strijd tegen racisme in Nederland. Het is uitstekend onderzocht en onderbouwd en brengt de kwesties (die voor velen "ver weg" of heel Amerikaans lijken) dichtbij huis. Niet iedereen wil het horen, maar wel iedereen kan met het lezen van dit boek veel leren. Een zichzelf respecterende Nederlander, neemt de moeite om kritisch naar zichzelf te kijken met dit boek. Niet om andere denkbeelden uit te sluiten, maar om er nieuwe aan toe te voegen. Een verrijking.

Ik heb dit boek gelezen voor mijn studie. Dat dit boek wordt aanbevolen op de universiteit is niet gek: het is een sterk onderbouwd boek dat de Nederlandse samenleving eens van een andere kant laat zien. Het boek geeft je een bredere kijk op gebruiken en tradities in Nederland. Wat mij betreft verplichte kost voor elke Nederlander.
Het aantal mensen dat zich aangevallen voelt en daarom hier slechte recensies uitdeelt, laat vooral zien hoe krachtig het boek is, en hoe slecht veel Nederlanders tegen kritiek en verandering kunnen. Wat juist ook weer Wekker's punt bevestigt: er is nog een lange weg te gaan in Nederland.

Het is een hard boek en er valt vast van alles af te dingen op haar werkwijze en conclusies, maar de vraag rijst wat je motief is als je dat per sé wilt. Want daarvoor is er ook heel veel, het meeste eigenlijk, wel heel erg raak en waar en wordt dat nog eens bevestigd door de reacties erop. Wat je in ieder geval zeker niet kunt zeggen is dat ze zich zélf schuldig zou maken aan racisme (hoogstens aan snobisme), of dat het onwetenschappelijk of niet onderbouwd is wat ze beweert. Want dat is veel grotere kolder dan enkele kleine koldertjes -vooral voortkomende uit juist zeer academische blinde vlekken- die haar betoog ontsieren ( die zijn er wel) en wie dat dus beweert 1) liegt moedwillig 2) liegt ideologisch en heeft dus per definitie geen recht van spreken over Gloria Wekkers vooringenomenheid. De veel aangehaalde 'weerlegging' (hieronder in de reviews ook weer) door een anonieme aardwetenschapper op saltmines is een betoog dat van haat doortrokken is jegens alle sociale wetenschappen als zijnde pseudowetenschap en de auteur weigert gewoon hardnekkig de centrale portee te onderkennen. En daar gaat het precies om in deze.

Kost tijd om te lezen maar absoluut de moeite waard

Het boek ligt in de woonkamer, bezoek bladert er soms in en komt dan soms voor het eerst in aanraking met een ander perspectief dan dat van de doorsnee witte Nederlander. Belangrijk boek!

Moeizaam te lezen boek, zeker ook door de schrijfstijl, de lange zinnen en het voor haarzelf vertrouwde denkkader, maar voor veel Nederlandse lezers veel minder bekende (Anglo American?) frame. Ik kon er niet goed doorheen komen, heb stukken overgeslagen. Dat kan er de oorzaak van zijn dat ik een duidelijke definitie van racisme, wat mij essentieel lijkt, niet kon vinden, alleen veel voorbeelden.

Ze heeft het boek over Nederland in het Engels geschreven en in de VS uitgegeven om ‘bij te dragen aan internationaal onderzoek naar de vraag hoe postkoloniale culturen op een dekoloniale en intersectionele manier bestudeerd kunnen worden’, zegt ze in hoofdstuk 6. Om eraan bij te dragen dat de discussie in Nederland met meer inzicht en diepgang gevoerd zou gaan worden, heeft ze het boek laten vertalen en in Nederland uitgebracht. Dat klinkt nobel, maar hoe nobel is het om in de VS te publiceren dat men in Nederland lijdt aan kleurenblindheid, witte onschuld, zelfgenoegzaamheid en ongemak? Niet vreemd dat ze de receptie van haar boek in de VS als veel opener en positiever heeft ervaren dan in Nederland.

Uit hoofdstuk 5 werd mij duidelijk hoe de discussie over Zwarte Piet jaren buiten de provincies is gevoerd, waar de meeste mensen zich eenvoudigweg van geen kwaad bewust waren (tot Dokkum 2017). Ze stelt dingen die niet kloppen. Bijvoorbeeld, in de provincie waar ik opgroeide, spraken de zwarte pieten zeker niet met een nagemaakt Surinaams accent. Opvallend is hoe ze het belangrijkste kenmerk van Zwarte Piet en de waarde van deze figuur voor Sinterklaasvierders nergens noemt: de spannende onherkenbaarheid. Kinderen herkennen hun familieleden en naaste buren niet. Dat kan ook met rode, groene, blauwe schmink… Maar dat is de Nederlandse bevolking nooit gevraagd. Die wordt een herkenbaar verklede roetveegpiet opgedrongen. Wel wordt gevraagd (geëist) om schuldbewust en boetevaardig te erkennen dat Zwarte Piet racistisch is, ongeacht of dat in het bewustzijn zit van 20ste- en 21ste-eeuwse Sinterklaasvierders. En dat is het hele probleem met dit boek, waardoor haar boodschap om witte Nederlanders bewust te maken, bij mij niet meer aankomt: het is een grote ‘jij-bak’. De titel ‘Witte onschuld’ had ook ‘Zwarte aanklacht’ kunnen zijn. Zo draagt het boek niet bij aan meer inzicht en diepgang. En dat is heel jammer. Gloria Wekker heeft ongetwijfeld veel nagedacht over het fenomeen racisme en er zinvolle wijsheid over vergaard, maar haar wijze van communicatie ervaar ik als heel weinig overbruggend en vanuit één onwrikbaar standpunt, het hare.

Verder schaar ik me achter de degelijke en genuanceerde recensie van historicus Mark Beumer, als pdf op het internet te vinden.