De derde persoon verhalen

Verhalen behoren tot de premier league van de Angelsaksische cultuur. Alice Munroe, Tobias Wolff, William Trevor. Grote schrijvers wiens werk tot de absolute top behoort. In Nederland verkopen verhalenbundels echter nauwelijks. Enerzijds lezen volwassenen steeds minder, omdat ze geen tijd hebben, anderzijds laten ze de kans liggen een (kort) verhaal te lezen waardoor het dagelijks getob in een compleet ander daglicht komt te staan. In acht nemende dat je met een verhalenbundel geen stuiver verdient, is het bewonderenswaardig dat er jonge schrijvers (en uitgevers) zijn die dit genre nog aandurven. Schrijvers als Maartje Wortel en – voor het eerst gebundeld – Thomas Heerma van Voss.
'De derde persoon' biedt u zeven verhalen van gemiddeld vijfentwintig pagina’s elk. Prachtige verhalen van mensen die kleine dingen nastreven, een beetje geluk of zelfs minder. Een raakvlak met hun naasten, een blijk van wederzijdse genegenheid. Het mooiste verhaal – ik verklap de titel niet – vond ik dat waarin een nakomertje aan het sterfbed van zijn vader zit. Juist door de eenvoudige woorden, de nagedachtenis aan kleine gebeurtenissen tussen beide personen, maakt dit verhaal tot een van zeldzaam ontroerende schoonheid.
Heerma van Voss is pas 24. Hij moet een uitzonderlijk waarnemingsvermogen hebben om zo precies de vinger op de zere plek te leggen, een knagend ongemak waar ieder van ons onbewust onder lijdt. Onbewust maar meedogenloos, dat is misschien wel de kern van de verhalen van Thomas. Prachtige verhalen!

Het verliezen van controle en gevoelens van eenzaamheid zijn een van de doorlopende thema’s in de zeven verschillende verhalen in 'De derde persoon'. In de verhalenbundel weet Thomas Heerma van Voss de karakters levensecht af te beelden door in de gedachten van de hoofdpersonen te kruipen en van daaruit een blik op hun omgeving te werpen. Het gaat hierbij vooral om de verstandhouding tussen twee personen, waarbij telkens ook een derde persoon op het toneel verschijnt.

Iets wat alle verhalen met elkaar gemeen hebben, is dat alle hoofdpersonen in zekere zin een teruggetrokken bestaan leven en tevergeefs poging doen tot een oprechte verstandhouding jegens de buitenwereld. Ieder wordt op pijnlijke wijze geconfronteerd met het feit dat ze hun diep gekoesterde verlangens in praktijk niet tot stand kunnen brengen. Dit heeft zowel betrekking op familiebanden als op liefdesvlak. Zo is er o.a. een vader die tekortkomt in de relatie met zijn zoon, een relatie waarin de verwachtingen niet gelijk aan elkaar zijn en het verlangen van een student om gezien te worden.

Doordat de verhalen in de bundel thematisch met elkaar verwant zijn, verloopt de overgang naar een volgend verhaal - met een totaal andere context – soepel. De vlotte schrijfstijl nodigt de lezer dan ook uit om na het lezen van een verhaal direct verder te gaan naar het volgende. Heerma van Voss heeft bovendien een groot talent om de lezer binnen een korte tijdspanne kennis te laten maken met het hoofdpersonage en zijn leefwereld. Doordat elk verhaal zich tot een bepaald limiet van het korte verhaal moet beperken, weet hij elke scène goed tot zijn recht te laten komen, zonder ook maar over enig zinloos punt uit te weiden. Tot slot kan dan ook geconcludeerd worden dat Thomas Heerma van Voss zijn verhalen in 'De derde persoon' kort maar krachtig weet neer te zetten.

'Natuurlijk zijn er ook talloze schrijvers die zich vol overtuiging in het leven storten en van daaruit geslaagde verhalen schrijven. Maar met observeren begint volgens mij elk geslaagd verhaal of boek. Je hoeft als schrijver niet per se werelden te beschrijven die de lezer niet kent, maar je moet de werelden die hij of zij kent wel op een manier beschrijven die de lezer niet eerder meemaakte. Volgens mij begint dat met nauwkeurig observeren, aandacht geven aan details die door anderen ongezien blijven.' Schrijver Thomas Heerma van Voss over zijn nieuwste roman, verhalenbundel, De derde persoon:

7 verhalen in een bundel. Wat is hun gemeenschappelijke deler?

Ik denk dat het in alle zeven verhalen tot op zekere hoogte gaat over een vorm van toeschouwerschap. Soms in vrij letterlijke vorm, zoals bij het openingsverhaal, waarin iemand vrijwel permanent voor zijn raam zit en de massagesalon aan de overkant van zijn straat bekijkt. Soms gaat het juist om toeschouwerschap binnen een schijnbaar intieme relatie: tussen een vader en een zoon, tussen een man en zijn vriendin. Alle hoofdpersonen in De derde persoon dromen van oprecht menselijk contact, maar stuiten in het echte leven voortdurend op praktische bezwaren.

Welke verhaal ligt je het meest na aan het hart?

De afgelopen jaren heb ik zo'n dertig korte verhalen geschreven. Zeven daarvan zijn in de bundel terecht gekomen. Ik ben dus vrij streng geweest bij het selecteren. Daarom, en ik realiseer me dat dit wat suf klinkt, gaan alle verhalen in de De derde persoonme aan het hart: ieder verhaal waarover ik werkelijk twijfelde of waarbij ik dacht dat het uiteindelijk toch te weinig 'gewicht' had, heb ik buiten de bundel gehouden.

Om je vraag toch enigszins te beantwoorden: de verhalen die me nu het meest aan het hart gaan, zijn degene waaraan ik het meest recent nog hard heb gewerkt. Dat zijn vooral het zesde verhaal uit de bundel, Schuilen, waarin een liefdesgeschiedenis wordt beschreven, en het vierde verhaal van de bundel, Ik ben hier niet opgegroeid, over een vader en een zoon.

Vanwaar de titel De derde persoon?

Het gaat in de bundel niet om grote groepen mensen, niet om vriendengroepen die op reis gaan, niet om uitgebreide familiereünies. Ik richt me vooral op de verstandhoudingen tussen twee mensen, waarbij zeer regelmatig een derde aanwezige opduikt - soms is die derde overigens de hoofdpersoon zelf. Bij het verhaal over de massagesalon gaat het bijvoorbeeld om de band tussen klant en werkneemster, en is de ik-figuur de derde persoon, degene die toekijkt. In andere verhalen gaat het om relaties die worden verstoord door een bezoekende buitenstaander, om een vader en een zoon die bij een televisiepresentator belanden. Steeds komen er 'derden' om te kijken.

Je schrijft in De Massagesalon’: ‘Zouden zij mij vanaf hun plek eigenlijk kunnen zien? En als ze me zouden zien, zouden ze dan ook naar mij glimlachen?’ Is dat waarom je schrijft? Om meer ‘gezien’ te worden?

Nee. Dan had ik me wel gestort meer publiekelijk, zichtbaar werk. En was ik bijvoorbeeld gaan rappen. Of had ik me aangemeld voor de toneelacademie. Een groot voordeel van schrijven is juist de onzichtbaarheid. Wellicht is dat zelfs een van de belangrijkste voorwaarden ervan. Ik ben me ervan bewust dat ik die onzichtbaarheid in zekere zin ophef bij elk stuk dat ik publiceer. Maar het alternatief, alles wat ik schrijf alleen voor mezelf houden, lijkt me uiteindelijk toch weinig bevredigend, al is het maar omdat ik dan uit financiële overwegingen een andere tijdsbesteding moet vinden.

Voor het hele interview en andere inspirerende artikelen, kijk op www.bol.com/boekenredactie.

Ik vond het heel fijn om stukjes van de werelden van deze karakters mee te beleven.
De personen zijn verrassend net als hun fascinaties, waarin je soms lekker meegetrokken wordt.

Mooie verzameling typische Thomas HvV-verhalen. Wrang zonder zielig te zijn, hier en daar voorzichtig komisch, maar nooit zonder tragiek. En altijd met gevoel.