De kunst van het nietsdoen

Geschreven bij De kunst van het nietsdoen

Niemand heeft zo mooi over ledigheid geschreven als Yoshido Kenkō, die aan het begin van de veertiende eeuw leefde. Hij was een officier van de wacht bij het keizerlijk paleis totdat hij zich, om onbekende redenen, terugtrok uit de maatschappij, de leer van Boeddha ging studeren en als kluizenaar leefde. Zijn enige nagelaten boek is al honderden jaren verplichte kost voor scholieren in Japan – komende week verschijnt het in Nederlands als De kunst van het nietsdoen (Van Oorschot, 200 blz.).

Zijn vertaler, Jos Vos, merkt op dat Kenkō weliswaar zijn religieuze geloften aflegde, maar zich nooit officieel verbond aan een tempel of klooster. Zodoende kon hij zich als tonseisha, of heremiet, bewegen in de wereldse en de religieuze gemeenschap, zonder aan strenge verplichtingen te hoeven voldoen, en met de vrijheid om over de mores en gebruiken van beiden te schrijven. Net als veel tijdgenoten was Kenko, schrijft Vos, ervan overtuigd dat hij leefde in een eindtijd, waarin de verfijnde culturele tradities van zijn land degradeerden. In zijn Tsurezuregusa, zoals het boek oorspronkelijk heet, schrijft hij hoe je een boodschap van de keizer overbrengt (nooit van je paard stappen), welke vissen beter zijn dan andere vissen (de karper staat buiten kijf), wat de hiërarchie is onder gevogelte (de fazant op eenzame hoogte), hoe je het beste een huis bouwt (zorg dat je een ruimte hebt die je ongebruikt laat), hoe je je dient te gedragen naar vrienden: ‘Wanneer iemand met wie je altijd lief en leed hebt gedeeld op zeker ogenblik opvallend stijf en gereserveerd begint te doen, zullen velen zich afvragen wat die ander opeens is overkomen, maar volgens mij wijst zulk gedrag juist op zijn voortreffelijkheid.’

Je kunt er hardgrondig naar zoeken, maar Kenkō geeft geen definitie van wat het lovenswaardige nietsdoen precies is, of waarom het zo lovenswaardig is. De kunst van het nietsdoen bestaat uit 243 genummerde lemma’s, of elegante mini-essays, vaak niet langer dan een paar alinea’s, die in onderwerp van de hak op de tak springen. Een enkele keer (nummertje 72) geeft hij een lijstje van ‘weerzinwekkende dingen’:

‘Als er te veel spullen rondslingeren in een zitvertrek.
Een overvloed aan penselen bij je inktsteen.
Een overvloed aan boeddhabeelden in een privékapel.
Een overvloed aan rotsen en planten in een tuin.
Te veel kinderen en kleinkinderen in huis.
Te veel gepraat bij een ontmoeting.
Als er te veel goede daden worden vermeld in een smeekschrift aangeboden aan een tempel.
Hoe overvloedig ook, boeken op een boekenwagentje en afval op een afvalhoop zijn niet weerzinwekkend.’

Over de precieze publicatie is weinig bekend, maar historici gaan ervan uit dat De kunst van het nietsdoen postuum werd samengesteld uit losse notities die in zijn huis lagen. Wat Kenkō schreef wordt geschaard onder de hoogtepunten van ‘zuihitsu’, een meer dan duizend jaar oud literair genre van losjes aan elkaar gekoppelde essays en fragmenten, die voortkomen uit de losse gedachten en de omgeving waarin de auteur zich bevindt. De naam komt voort uit de samentrekking van ‘wil’ en ‘pen’. In het Chinees heet het mooier, namelijk ‘fudi ni shitagau’, dat ‘volg het penseel’ betekent: alsof de auteur sneller schrijft dan hij kan componeren, en dus achter zijn gedachten aan rent, die haast willekeurig op het papier komen.

Van Oorschot, dus feitelijk altijd goede kwaliteit, hoewel ik persoonlijk een mooi gebonden uitgave prefereer. De inhoud vergt inlevingsvermogen en kennis van de Japanse cultuur uit Kenko's tijd. Die bezit ik niet, nochtans zijn de korte overwegingen afwisselend grappig, diepzinnig, simpel en onnavolgbaar. Als je doorleest (foute aanvliegroute) ben je er in 2 uur doorheen. Zonde van die tijd. Het is geen verhaal, maar een verzameling gedachten die een sluier oplichten van Japans' 14e eeuw, een omgeving, een tijd én een cultuur, die ons volkomen vreemd zijn. Belangrijkste voorwaarde daarom: vergeet alles wat je weet (of denkt te weten) over schrijven en literatuur. Wees leeg en oprecht geïnteresseerd. Dan zou dit boekje zomaar een kleinood voor je kunnen zijn.

Geschreven bij De kunst van het nietsdoen

Het is een filosofisch, zeer oud Japans boek, goed her-uitgegeven

Geschreven bij De kunst van het nietsdoen

Als pluspunt zou ik zeggen: heel mooi boek.