ARS & POLITICA - Repressief liberalisme opstellen over creatieve arbeid, politiek en kunst

Een van de weinige denkers over de Nederlandse cultuurpolitiek is een Vlaming: Pascal Gielen. In zijn – toegegeven – tamelijk zwaar getoonzette essaybundel Repressief liberalisme ontvouwt Gielen ook voor musea interessante, actuele visies op cultuurbeleid.
Na de verheerlijking door Richard Florida van citymarketing dankzij een creatieve klasse (2002), beschreef Alessandro Baricco (2010) hoe de cultuurbrede vercommercialisering ontaardde in een (overgangs)periode van barbarisme met snelle impulsen en formats als geaccepteerde waarden. Gielen schetst hoe de meer dan € 200 miljoen besparingen de cultuursector radicaal veranderden: ‘Daarmee lijkt Nederland [wel] het land van extremen. De klepel hangt er nooit in het midden maar slingert van het ene uiterste naar het andere. Terwijl het land eerst nog jaloerse blikken uit het buitenland kreeg omwille van zijn rijkelijk toebedeeld cultuurbestel, heerst vandaag veelal medeleven met wie zich nog aan een loopbaan in de artistieke of culturele sector durft te wagen.’
Halbe Zijlstra (VVD) liet zich in het vorige kabinet als staatssecretaris voor cultuur voorstaan op het feit dat hij inhoudelijk weinig voeling had met dit vakgebied. Daardoor kon hij zijn handen vrij houden voor de gigantische bezuinigingsoperaties, nodig om de wildgroei in de cultuursector te kappen tijdens de heersende economische crisis. Volgens Gielen verlegde Zijlstra daarmee ‘cultuurstromen naar buiten de sector’. Gevolg is dat ‘musea en andere kunstorganisaties zich als corporate organisaties gedragen. Daarmee geven ze de inhoud minder ruimte. Steeds meer worden in deze “platte netwerksamenleving” tijdelijk creatieve ondernemers ingehuurd die men eufemistisch ondernemers noemt. Doordat de overheid taken en bezuinigingen afstoot naar lokale overheden en zo een markt ontstaat, groeit [ook] het aantal toezichthouders die de vrijheid van die markt moeten bewaken.’
Gielen typeert deze situatie treffend met de paradoxale term ‘repressief liberalisme’. Hij ziet een merkwaardige overeenkomst tussen kunstenaars en liberalen. ‘De kunstenaar weet dat de beste ideeën naar boven komen wanneer hij in alle vrijheid kan werken. De zuivere liberaal dacht dat zijn samenleving er wel bij vaart wanneer zowel individu als markt zo vrij mogelijk wordt gelaten. Maar hoe is het inmiddels met dit vrijheidsideaal gesteld? De kunstenaar onderwierp zich de laatste jaren gewillig aan economische en sociale eisen, terwijl zowel overheden als het bedrijfsleven juist de creatieve vrijheid leken te omarmen. In de roes van de creatieve industrie stimuleerden ze flexibele en laagbetaalde arbeid en werden sociale zekerheden stelselmatig uitgehold. Wordt de creatief ondernemer daarmee vrijer of juist vogelvrij verklaard?’
Ook met een PvdA-minister voor cultuur is het repressief liberalisme merkbaar. ‘Enerzijds verkondigt men [culturele] vrijheid, anderzijds legt men deze steeds geraffineerder aan banden. […] Vermarketing en de ingevoerde “vrije” concurrentie maakt bovendien de zaken niet goedkoper, soms zelfs duurder. [..] Er wordt een retoriek van deregulering opgevoerd en bij de limitering van de staat(scontrole) gezworen. Tegelijkertijd kunnen we echter empirisch vaststellen dat in tegenstelling tot het opgevoerde discours de regelgeving toeneemt, auditcontroles zegevieren en een – weliswaar geprivatiseerd of “uitbesteed” – gedecentraliseerd bureaucratisch apparaat woekert. [..] Met creatief ondernemerschap bedoelen Nederlandse beleidsmakers dus in feite creatief management. Kern van de zaak is dat het management of distrust zowel binnen als buiten instituties met de wet van de meetbaarheid in de hand intellectuelen en kunstenaars met bijzonder veel werk opzadelt [..] dat steeds minder hun feitelijke werk (en vaardigheid en kennisdomein) is.’
Repressief liberalisme daagt uit tot het innemen van nieuwe stellingnames.

Chr Reinewald Museumvisie

Dit werk van Gielen geeft een interessante visie op kunst, media en (neo)liberalisme. Actueel en relevant.