Dat ben ik toevallig stukjes uit De Tijd

Het is alweer enige jaren geleden dat de grootste en meest productieve literatuurcriticus van Nederland overleed: Kees Fens, de man die van recensies literaire hoogstandjes wist te maken, stierf in 2008 aan een longziekte waaraan hij al heel lang leed. Niet alleen heeft hij de literaire kritiek tot een volwaardige kunstvorm verheven, maar hij wist ook respect af te dwingen door zijn eclectische kennis van zo veel onderwerpen betreffende zowel literatuur, beeldende kunst, geschiedenis, sport als theologie. Begonnen als leraar Nederlands werd hij in 1982 benoemd tot hoogleraar in de moderne Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.
In juni 2014 verscheen een biografie over het leven en werk van Fens door Wiel Kusters.

Voor De Tijd schreef hij een wekelijkse column onder het pseudoniem A.L. Boom van 1976 tot het einde van het blad in 1990. Uit deze columns is nu een keuze gemaakt om bijeen te brengen in “Dit ben ik toevallig”, met als ondertitel “Stukjes uit De Tijd”, voor het eerst onder Fens' eigen naam. Deze “stukjes” zijn beschouwingen over de meest uiteenlopende onderwerpen, die alle toch één ding gemeen hebben: ze maken deel uit van de herinneringen van Fens aan zijn jeugd, zijn familie, plaatsen die hij bezocht heeft en gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt.

Een groot aantal van deze bespiegelingen gaat over de katholieke kerk, zowel het instituut als het gebouw. Het katholieke geloof heeft een grote rol gespeeld in het leven van Fens en het is dan ook geen wonder dat hij daar veelvuldig over schrijft. Toch doen deze “stukjes” enigszins gedateerd aan:
niet veel lezers zullen uit eigen ervaring kunnen putten om te weten waar Fens het over heeft, tenzij ze de leeftijd van vijftig jaar overschreden hebben.

De verhalen over zijn jeugd zullen daarentegen wel een groot publiek aanspreken. Fens vertelt daarin op een licht weemoedige toon en met af en toe een archaïsch taalgebruik over voorvallen die hem zijn bijgebleven. Over de dood van zijn vader, over zijn tante in het klooster, over de werking van het geheugen: met zorgvuldig geconstrueerde zinnen loodst Fens de lezer door zijn herinneringen, waarbij melancholie en ontroering de bakens zijn die de weg wijzen. Opvallend is Fens' vermogen tot verwondering, teweeggebracht door het feit dat hij als schrijver zo goed kon kijken en daardoor dingen zag die voor anderen verborgen bleven. Daarbij geeft hij steeds zijn eigen kijk op de dingen weer, zonder zich iets aan te trekken van de algemeen geldende mening of de opinie die door het merendeel van zijn collega's gehuldigd werd. Wat anderen van hem dachten, liet hem misschien niet koud, maar heeft hem er toch zeker nooit van weerhouden om zijn onwrikbare mening te verkondigen, dwars tegen andere in. Ook in dit boek klinkt zijn stem zelfbewust door.

Maar de mooiste stukjes zijn toch die waarin Fens zijn talent als literatuurcriticus toont: als hij met hartstocht en gedrevenheid over boeken en schrijvers spreekt. Zijn nieuwsgierigheid en eigenwijsheid in de beste zin van het woord en zijn grote kennis stellen hem in staat om verbanden te leggen en alles in een groter kader te plaatsen, waardoor hij ontdekkingen kan onthullen die het boek, het gedicht of wat dan ook waar Fens zijn licht over laat schijnen, een meerwaarde geven. Fens is de ideale lezer, die al het werk al voor ons heeft opgeknapt.