De fantoomterreur revolutiedreiging en de onderdrukking van de vrijheid 1789-1848

Historicus Adam Zamoyski heeft met Fantoomterreur een fantastisch boek geschreven, maar om meteen met de deur in huis te vallen; dit boek is niet bedoeld voor iedereen. Een minimum aan voorkennis van de Europese geschiedenis (periode van ancien regime-verlichting-revolutie-restauratie) is wenselijk. Het helpt ook om wat voorkennis te hebben over de belangrijke figuren uit deze periode zoals Metternich (meteen Zamoyskis centrale figuur), Friedrich Wilhelm III (Pruisen), Catharina II, Alexander en Nicolaas (Tsaren), Jozef II (Rooms-Duits), Franz II (Habsburg), Fouché,.... Het belangrijke pijnpunt van dit boek is dat zonder deze voorkennis het moeilijk wordt om de hoofdrolspelers te scheiden van de figuranten. Zamoyski overspoelt de lezer immers met gebeurtenissen, ontwikkelingen en bijhorende anekdotes waarbij nagenoeg elke figurant bij naam genoemd wordt.
Deze overvloed aan feiten maakt het boek soms wat moeilijk leesbaar omdat er weinig aandacht besteed is aan structuur. Anderzijds zorgt deze massa aan gegevens voor een sterke fundering van de punten die Zamoyski wenst te maken. Zamoyski toont (zoals de titel al doet vermoeden) aan dat de overheden en regeringen in de betreffende periode extreem overdadig reageerden op protest van het volk/burgerij/leger. Hij toont ook aan dat wanneer er niet genoeg feiten voorhanden zijn, de overheid zorgt voor uitlokking (en desnoods voor opgezet spel) om voldoende steun te krijgen voor afweer tegen vermeende samenzweringen en revoltes. De reden hiervoor is uiteraard angst. Angst van de overheden om na een gedeeltelijke restauratie na de Franse Revolutie terug geconfronteerd te worden met revolutie, tevens wordt dit een middel voor reactionaire figuren om nog meer restauratie te bekomen. (Er loopt een parallel met Bush/Blair die eveneens waarheid én leugen gebruikten voor steun voor de invasie in Irak)
De schrijver toont aan dat dit alles leidt tot grote repressie, veel geweld, veel doden, massale censuur en massa's regels (tot en met absurde kledingregels).
Tegelijkertijd krijg je ook een overzicht van een aantal politieke ontwikkelingen in Europa (van 1789 tot 1849) die mede bepalend zijn in het 'fantoomterreurbeleid'.
De aandachtige lezer zal ook zien dat een aantal van de genoemde beleidskeuzes van sommige landen mede zullen leiden tot belangrijke ontwikkelingen in het verder verloop van de geschiedenis. (Russiche Revolutie, WO I, enz...)
Het lijkt me duidelijk dat dit boek een hogere score verdiend dan een schamele twee sterren (zoals hier bovenaan de pagina prijkt) die me eerder het gevolg lijken van een foute lectuurkeuze van de lezer en niet omwille van inhoudelijk tekortkomingen van het boek. In nationale en internationale reviews wordt dit boek dan ook terecht de hemel in geprezen.

Geschreven bij De fantoomterreur

Ik ken Zamoyski ondertussen als de auteur van enkele belangrijke werken over Napoleon. Zijn kennis van dit tijdvak is ongemeen groot en hij weet daar ook boeiend over te vertellen. Uiteraard zal zijn enorme research en kennis sommige mensen afschrikken, maar dat neemt niet weg dat zijn analyse over de oorsprong van de toenemende invloed van de staat op het privéleven van de burger hout snijdt.

Geschreven bij De fantoomterreur

Het thema van het boek is enorm interessant. Echter de stijl van Zamoyski is vermoeiend. Een waterval van namen, bijnamen en details, geen uitgezette lijn waar langs het onderwerp wordt uitgewerkt. Ik ben tot de helft gekomen en heb het hoofdstuk de ‘nasleep’ gelezen, dat een aardige samenvatting geeft. Ik stop er mee.

Ik heb De fantoomterreur gekocht om de aansprekende titel en samenvatting. Het was echter een zwaar en moeilijk werk om te lezen, de enorme overvloed aan feitjes die elkaar steeds leken te herhalen in een iets andere vorm maakte het bijna onleesbaar. Het miste een duidelijke lijn, het miste beschouwing en reflectie over het gegeven van staatsterreur. Ik ben tot de helft gekomen en daarna snel doorgebladerd.
De beschouwing van de tweede Franse revolutie was kort en linkte direct door naar de wereldoorlogen met een sprong van 60 jaar. Ik heb het teleurgesteld weggelegd.