De Indië-weigeraars vergeten slachtoffers van een koloniale oorlog

De oorlog (of de politionele acties, zoals het graag bagatelliserend genoemd werd en wordt) in Nederlands-Indië is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. Voor zover men überhaupt iets van deze oorlog weet, is inmiddels wel duidelijk dat Nederland daar niet zo is opgetreden als de overheid de burgers graag wilden laten geloven. De oorlogsmisdaden die in Indonesie tussen 1945 en 1949 zijn begaan, zijn ook niet om over naar huis te schrijven. Toch zijn de schuldigen hiervoor nooit vervolgd. Wie wel vervolgd werden, waren de dienstplichtige jonge mannen die weigerden naar Indië te vertrekken. Zij werden zwaar gestraft. De krijgsmacht, militair psychiaters, de politiek en de geestelijkheid spaarden geen moeite om dienstweigeraars toch nog in te schepen. Dat gebeurde door dreiging met hoge gevangenisstraffen of ook gesprekken die ertoe dienden de weigeraar op andere gedachten te brengen. De algemene mening over dienstweigeraars was dat dit geen normale mensen konden zijn, maar geestelijk achtergebleven en horizonbeperkt. "Normale" mannen zouden zich immers nooit tegen het gezag keren, was de opvatting. Bleven ze weigeren, konden ze op gevangenisstraffen rekenen die tot vijf jaar konden duren. Dit gold ook voor mannen waarvan werd vastgesteld dat ze bij hun eerste militaire keuring ten onrechte waren goedgekeurd.

Voor mij, opgegroeid in een tijd waarin er in Nederland geen opkomstplicht meer bestaat, is dat onvoorstelbaar. In mijn ogen waren de dienstweigeraars de enige redelijke personen in het verhaal. Veel voorbeelden en uitspraken van officieren, militair psychiaters en geestelijken, die in het boek worden aangehaald, heb ik met ongeloof gelezen. Ik begrijp dat er 70 jaar geleden nog een andere opvatting heerste over gezag, gehoorzaamheid en de plichten voor het vaderland, maar alsnog vind ik het bevreemdend dat Nederlanders, die nog maar net bevrijd waren van de Duitse onderdrukking, het een noodzakelijk goed vonden om de bevolking daar verder de onderdrukking te onderwerpen.

In dit boek wordt gedetailleerd onderzocht uit welke overwegingen dienstweigeraars deserteerden. Daarnaast worden met behulp van voorbeelden en uitgebreide analyses zichtbaar gemaakt hoe de politiek, geestelijkheid en de krijgsmacht over dienstweigeraars dachten, en waar deze mening vandaan kwam. Ook worden de verwijten dat de weigeraars last hadden van horizonbeperking weerlegd en andere verklaringen aangedragen, vooral door de politieke, religieuze en sociale cultuur in ogenschijn te nemen. Een ontluikend boek, dat helder is opgeschreven en door uitgebreid archiefonderzoek uitstekend is onderbouwd.