Ensemble Caprice - Adagio (CD)

EEN OVERWEGING VAN EEN ERNSTIGE ZAAK
Charles Ives gaf twee titels aan zijn beroemdste compositie. Het stuk dat algemeen bekend staat als The Unanswered Question, met een trompetgeschal dat zeven keer dezelfde ernstige vraag herhaalt, werd door de componist ook vermeld onder de titel A Consideration of a Serious Matter.

Deze prachtige titel werd al snel het programmatische idee achter onze opnamen van adagio's door de eeuwen heen. Rond Bachs droevige en toch mysterieus vreugdevolle aria Ich habe genug ontstond een bonte verzameling koor- en orkestwerken, die één element gemeen hebben: het zijn allemaal meditaties over de fundamentele vragen van leven en dood en ze drukken iets uit dat onmogelijk met woorden kan worden overgebracht.

Toen we het album aan het opnemen waren, kregen we het gevoel dat de verschillende stukken op elkaar 'reageerden'. Het was bijna alsof de componisten een intens gesprek voerden door de eeuwen heen, zonder bestaande tijdsbarrières.

Jan Dismas Zelenka's Miserere uit 1738, een uitbarsting van uiterste wanhoop, vindt twee eeuwen later een verre echo in Charles Ives' The Unanswered Question. Volgens de Amerikaanse componist zelf geeft het blazerskwartet uitdrukking aan de groeiende onrust van de mens, die zich steeds onrustiger voelt als hij oog in oog komt te staan met de onverbiddelijkheid van het lot, zoals dat voelbaar wordt gemaakt door de etherische klanken van de strijkers.

Door de geschiedenis heen hebben componisten geprobeerd om de schijnbaar eindeloze pijn van het menselijk lijden door middel van muziek uit te drukken. De voorbeelden op deze opname behoren tot de krachtigste verkenningen van deze emotionele ruimte.

Zowel Jan Dismas Zelenka's Sepulto Dominum als G.Carissimi's dramatische uitroep Plorate Israel voeren ons mee naar een wereld waar, in het aanschijn van de dood, 'laatste woorden' worden uitgesproken. Het beroemde Miserere van Gregorio Allegri, waarvan de partituur door het Vaticaan geheim werd gehouden in een poging de exclusieve controle over dit krachtige muziekstuk te behouden, combineert middeleeuws Gregoriaans met een zeer expressieve schrijfwijze in madrigaalstijl. Uitmondend in een glorieuze hoge C, symboliseert de sopraanpartij een wereld voorbij de driedimensionale zintuiglijk waarneembare, die wij (ten onrechte!) als de enige werkelijkheid beschouwen.

In een fascinerende poging om muziek vanuit wiskundig oogpunt te begrijpen, is de componist en muziektheoreticus Dmitri Tymoczko er zeer onlangs in geslaagd aan te tonen dat de harmonieën in de Prelude in E klein van Frédéric Chopin zich reeds in een vierdimensionale ruimte bewogen op een moment dat de wiskundigen van de 19e eeuw net begonnen na te denken over de mogelijkheid van het bestaan van meer dan drie dimensies. In de natuurkunde wordt tegenwoordig gedacht dat ons universum wel 11 verborgen dimensies zou kunnen bevatten, en het is diep inspirerend om te beseffen dat een componist als Chopin in de artistieke en wetenschappelijke voorhoede stond toen hij de schoonheid onderzocht van een dimensie die bestond buiten onze zintuiglijk waarneembare wereld. Op verzoek van Chopin werd dit stuk gespeeld op zijn eigen begrafenis, samen met het Requiem van Mozart.

In een poging om 'Albinoni's Adagio' terug te brengen naar zijn barokke oorsprong, hebben wij de vrijheid genomen om de twintigste-eeuwse versie die door Giazotto is getoonzet, opnieuw te componeren op de oorspronkelijke baslijn van de Venetiaanse barokcomponist.



Het is duidelijk dat Giazotto's opvatting van barokmuziek nogal verschilt van de onze en het bleek een zeer interessante taak te zijn om ons te concentreren op de essentiële elementen van de barokstijl en tegelijkertijd te proberen zoveel mogelijk van Giazotti's romantiek te behouden.

Wat zou Erik Satie gedacht hebben van ons gebruik van barokinstrumenten in deze opname, ongeacht de periode waarin de stukken werden gecomponeerd? Deze raadselachtige en geestige componist, die in een kleine hotelkamer woonde, waarvan hij de locatie geheim hield totdat zijn eigen dood die uiteindelijk openbaar maakte, zou zeker hebben genoten van de zuivere harmonieën die het resultaat zijn van het spelen met minder vibrato dan door moderne instrumenten (en uitvoeringstechnieken) wordt voortgebracht. In het geval van zijn Gymnopédie, net als in Ives' The Unanswered Question of in Chopins Prelude, creëert de kracht van zuivere harmonieën, gebaseerd op natuurlijke grote en kleine tertsen, een ontroerend mooi landschap.

Wij dragen deze opname op aan de nagedachtenis van Bruce Haynes, wiens vroegtijdige dood ons heeft beroofd van een dierbare vriend en collega. Jarenlang stond hij als visionair barokhoboïst aan het front van de oude muziekbeweging, waarna hij een hele generatie musici ging inspireren met tot nadenken stemmende boeken als The Eloquent Oboe of The End of Early Music.

Wij hopen dat Bruce, over de grenzen van tijd en dood heen, op dit moment ergens een vriendelijk gesprek voert met Erik Satie, de verdiensten van deze opname bespreekt, zijn gebruikelijke pijp rookt, geamuseerd en ontroerd door onze inspanningen om muziek tot leven te brengen.

Het is inderdaad een ernstige zaak om te overwegen dat er een einde kan zijn aan oude muziek, zoals er een einde is aan het leven zelf; maar ervan uitgaande dat er een plaats is voorbij tijd en ruimte, biedt de muziek op deze CD een glimp van hoe geïnspireerde componisten erin geslaagd zijn om in te zoomen op dimensies onder en voorbij onze gewone werkelijkheid, voor zover het menselijk mogelijk is om dat te doen.