Friese portretten Hoe een Vlaming Friesland ontdekt

"Friese portretten: hoe een Vlaming Friesland ontdekt". Dat tweede deel van de titel, die doet het 'em. Die maakte mij nieuwsgierig. Want waarom zou nu juist een Vláming geïnteresseerd zijn in de provincie Friesland?

Dat wordt al gauw duidelijk uit de inleiding. De Vlaming Pieter Jan Verstraete ziet parallellen en overeenkomsten tussen de Vlaamse en de Friese Beweging. In beide gevallen gaat het om minderheidsgroeperingen die strijden voor hun eigen identiteit, hun eigen status en met name ook hun eigen taal. Waar het Vlaams onder druk staat van het Frans, zo staat het Fries meer dan eens onder druk van het Nederlands.

Verstraete heeft er behoorlijk wat werk van gemaakt. Tussen 1988 en 2008 ging hij elk jaar met zijn echtgenote naar Friesland en verdiepte zich in het levenswerk van een aantal grote Friese strijders. Elke keer schreef hij daarover een opstel, een portret, dat vervolgens verscheen in het Vlaams-Nederlandse jaarboek Zanniken. Al deze portretten bij elkaar vormen deze bundel.

Het is uitermate informatief om te lezen over de opgang en ondergang van het Fries, de Friese Beweging en alles wat daarbij hoort. Ik heb eigenlijk nooit eerder zo uitgebreid stilgestaan bij het feit dat het ooit echt anders is geweest. Dat de Friezen hebben moeten strijden voor het terugveroveren van hun taal en identiteit. De portretten van Verstraete maken duidelijk dat het allemaal niet vanzelf is gegaan en dat er ook echt een bewustwording onder de Friezen moest plaatsvinden. Er is ook lang getwijfeld of het Fries wel geschikt was voor literatuur en poëzie en in andere tijden werden juist weer vraagtekens gezet bij de geschiktheid van de taal voor het dagelijks leven.

Overigens was het af en toe wel benauwend om alle portretten te lezen. Er komt een beeld naar voren over deze Friese strijders wat niet altijd alleen maar positief is. Ongetwijfeld als gevolg van die aandacht voor behoud van volk en taal, hadden relatief veel strijders sympathieën voor het fascisme en de strijd voor het behoud van, kortweg, het Germaanse ras. Eén voor één zijn zij voorbeelden van autodidacten of van de overtuiging dat je jezelf ongeacht jouw afkomst kan ontwikkelen op maatschappelijk, cultureel en politiek terrein. Laten we het maar in het perspectief van destijds blijven bekijken en ervan uitgaan dat huidige taalstrijders, of dat nu in Friesland, Nederland of elders is, een zuivere bedoeling hebben, gericht op taal- en identiteitsbehoud maar zonder de intentie om anderen en anderstaligen uit te sluiten.

Inmiddels is het belang van eigen taal en mentaliteit trouwens op een grotere schaal merkbaar. Met een zekere regelmaat wordt in het nieuws aandacht besteed aan het "verengelsen" van het (universitair en hoger) onderwijs. De angst leeft dat het Nederlands als wetenschapstaal verdwijnt. Het is daarom goed om af en toe eens stil te staan bij de niet-vanzelfsprekendheid van taal in alle varianten. Deze bundel van Verstraete kan daar goed bij helpen.

Bij het zien van de schitterende cover van Friese portretten van Pieter Jan Verstraete krijg je al een idee waar het boek over zal gaan. De titel, en dan met name de subtitel, maakt nieuwsgierig. Je wilt weten wat een Vlaming zo aantrekt aan Friesland. Hoewel je je dat ook wel weer kan voorstellen als je deze mooie provincie kent.

Het boek begint met een schitterend gedicht van Bertus Aafjes. Het is een ode aan Friesland. Hij weet zijn liefde voor deze mooie provincie goed te verwoorden. Daarna vertelt de auteur hoe zijn liefde werkt gewekt voor Friesland, hoe hij parallelen met Vlaanderen zag, dat zal hij later in de portretten ook aangeven. Ook vertelt hij iets over de Friese taal, hoe lang die al bestaat en waar het wordt gesproken.

De portretten zijn van bekende en minder bekende Friezen. Je komt meer te weten over wie ze waren, waar ze vandaan kwamen, hoe ze waren en wat ze deden bij leven. De meesten delen dat ze vochten voor de Friese taal, dat ze wilden dat die niet verloren zou gaan. Sommigen gingen daar heel ver in, terwijl anderen ook verder keken en wat milder waren. Toch hebben ze stuk voor stuk wel hun bijdrage, al dan niet op een positieve manier, geleverd, ook al zijn sommigen in de vergetelheid geraakt. Daarnaast delen ze allemaal dat ze graag schreven. Door de portretten krijg je een mooi tijdsbeeld van hoe het vroeger ging, wat sommige ouders van hun kinderen verwachtten, waarom sommigen eeuwig vrijgezel bleven en zie je hoe langzaam aan de Friese taal uiteindelijk toch erkend wordt als echte taal en niet meer als dialect wordt gezien. Vooral na Kneppelfreed veranderde er het een en ander. Waarom dat was en hoe dat ging, kan je in het boek lezen.

In Friese portretten van Pieter Jan Verstraete lees je wie Frieslands grootste dichter is, door wie het Fries volkslied is geschreven, aan wie het te danken is dat het Fries door alle lagen van de bevolking werd aanvaard en gebruikt, wie de grondlegger van de Friese gedachte was, welke Fries de eerste was die alleen van de pen leefde en je leest het verhaal achter het Oera Linda- Boek.

Je kan merken dat de auteur zich heeft verdiept in de portretten die hij heeft onderzocht. De genoemde boeken, ook die van de diverse portretten, wil je gaan lezen. Je wilt er meer over weten. Ook wil je de genoemde plaatsen gaan bezoeken om het allemaal met eigen ogen te bekijken. De foto's maken het boek compleet.

Kortom; Friese portretten van Pieter Jan Verstraete is een interessant boek over een aantal Friese personen uit het verleden die veel hebben betekent voor de Friese taal. Je leest waarom er na Kneppelfreed veel veranderde voor de Friezen. Ook kom je meer te weten over het Oera Linda-Boek. Was het verhaal echt of toch verzonnen?

In Friese Portretten vinden we namen van bekende Friezen, die als taalstrijder en taalbevorderaar van het Friese woord van groot belang zijn geweest. De auteur gaat niet zozeer in op het verleden, het heden en de toekomst, maar is het veeleer een ontdekkingsreis door de rijke Friese portrettengalerij.

Verstraete leidt ons naar onder meer naar Gijsbert Japixc, geboekstaafd als Frieslands grootste dichter, die het Fries als cultuurtaal op de internationale kaart zetten. Veel van zijn werk wordt in de universiteitsbibliotheek van Oxford bewaard; zijn beste werk is van hetzelfde niveau als dat van de Hollandse renaissance schrijvers als Hooft, Vondel. Huygens, Cats en Spieghel.

Als geïnteresseerde in Europese minderheidstalen, vond ik dit een prachtig en bijzonder interessant boek om te lezen. Niet slechts interessant voor filologen, maar ook bijzonder wetenswaardige kost voor hen die geïnteresseerd zijn in de rijke geschiedenis van het Fries.

Ik heb het boek met veel plezier gelezen en dank ASPEKt voor het beschikbaar stellen van een recensie exemplaar. Het boek is inmiddels zwervende in de historische vereniging van Leeuwarden, nadat het eerst met grote belangstelling door mijn ouders is gelezen. Ook zij waren bijzonder enthousiast.