Gary Cooper - Late Piano Works (Super Audio CD) (Limited Deluxe Edition)

De inspiratie voor deze opname kwam voort uit die al te zeldzame gebeurtenis: een perfect huwelijk tussen instrument en muziek van de componist. De taal van Haydns latere klavierwerk, dat zo'n oneindige subtiliteit van expressie, stembuiging, dynamisch bereik, kleur en elke stemming onder de zon bevat, van storm tot zonnige humor, lijkt mij perfect geëvenaard door het juweeltje van een piano die voor deze opname is gebruikt en die dateert uit Wenen rond 1785. In werkelijkheid ben ik nog nooit een instrument tegengekomen dat in staat is tot een dergelijke breedte van aanslag en respons uit deze periode: naar mijn mening verdienen Haydns laatste en grootste klavierwerken het om op zo'n piano te worden gehoord, zodat het breedste scala van expressie en de diepte van de verbeelding die in deze opmerkelijke stukken ligt besloten, tot leven wordt gebracht. In opdracht van Breitkopf schreef Haydn in 1789 een groep pianosonates. Uiteindelijk componeerde hij er slechts twee: de Sonates in C en Eb, Hob. XVI:48/49. Samen vormen deze nieuwe werken een verbazingwekkende vooruitgang in de taal van de componist op het klavier. Het Andante con espressione uit de Sonate in C major is een variatiereeks, afwisselend in majeur-mineur tonaliteit, en bevat een niveau van kwikzilveren fantasie en volledig gebruik van alle registers van het instrument, tot nu toe ongeëvenaard. De zeer gedetailleerde dynamische, frasering, en articulatie markeringen vertegenwoordigen Haydn's duidelijkste intenties in uitvoering, onderbroken door vele perioden van stilte. Haydn is de eerste componist die stilte op zo'n magische manier gebruikt! Er zijn slechts twee delen in deze sonate: de daaropvolgende Presto-finale is het eerste klavierdeel van zijn soort dat inspiratie put uit de pure uitbundigheid en briljante bezetting van finales uit zijn latere symfonieën - samen met een onmiskenbare, en toenemende, schatplichtigheid aan Muzio Clementi, wiens spel en pianosonates beide zeer bewonderd werden door de componist. De gepaarde Sonate in Eb lijkt mij de meest evenwichtige, volmaakte compositie. De buitenste delen dateren van 1788/89, maar het werk werd pas voltooid met de compositie van het middendeel: een lang, zeer aangrijpend, langzaam deel, geschreven in 1790 tijdens een periode waarin de componist zich verontrust en eenzaam voelde. Hij gaf later toe dat dit deel 'vol betekenis' was voor zijn goede vriendin, en draagster van deze sonate, Marianne von Genziger. Ruimtegebrek verhindert een uitvoeriger betoog over de grote verdiensten van dit werk, maar de aandacht moet worden gevestigd op de kracht en inspiratie van het eerste deel: dat Haydn onze belangstelling met zo'n spanning kan vasthouden gedurende het ontwikkelingsdeel, met gebruikmaking van zeer weinig motivisch materiaal, en dit kan blijven doen in de onverwachte slotcoda, is niets minder dan opmerkelijk. Er is zelfs een korte suggestie van Beethovens Appassionata Sonata - evenals zijn Vijfde Symfonie! Het eenvoudige, maar sublieme Tempo di Minuet in de finale vormt een prachtig tegenwicht voor de krachtige openingsdelen, met delicate versieringen, intense charme en een centraal minore-gedeelte dat sterk aan Schubert doet denken!..