Humanisme Moderne spiritualiteit

Het boekje van Piet van der Ploeg legt uit hoe het humanisme een beter alternatief is voor het geloof; het humanisme dat uitgaat van de menselijke waardigheid en vooral van wetenschappelijke kennis en het menselijk vermogen tot zelfreflectie. Dit doet Van der Ploeg niet alleen op erudiete maar ook op een persoonlijke wijze: het boek is met grote passie geschreven. Het christendom moet het hierbij flink ontgelden. Hij wil het debat hiermee aanzwengelen en lezers aanzetten tot zelf te reflecteren op hun 'levenszin’.

De indeling van het boekje is als volgt. Eerst volgt een korte geschiedenis van het humanisme. We treffen hier uiteraard onder anderen Socrates, Seneca, Erasmus en Spinoza aan. Vervolgens zet Van der Ploeg het menselijk geweten tegenover het ‘door god gegeven geweten’ en becommentarieert dit. Ook laat hij aan de hand van historische feiten, zoals de steun van de katholieke kerk aan het Duits en Italiaans fascisme, zien dat het goddelijke geweten faalt. Zijn grootste probleem met geloof is dat het wetenschappelijk gezien nergens op is gebaseerd. Geloof is dogmatisch en slaat iedere discussie dood.

Een aantal hoofdstukken is vervolgens gewijd aan het sociale wezen van de mens. De mens onderscheidt zich van mensapen zowel door talige communicatie als door emotionele intelligentie waartoe ook empathie behoort. Van der Ploeg laat zien hoe belangrijk ouderlijke empathie is voor de ontwikkeling van een kind en het geweten van een kind. Ook de mogelijkheid tot hechting en het geven van liefde vloeit uit de ontwikkeling van empathie voort. In een apart hoofdstuk wordt de biologische basis van het sociale wezen, 'het sociale brein', van de mens beschreven.

Dan komt humanistische zingeving aan bod. De kern hier is dat de humanist zelf zin geeft aan haar of zijn leven en zich daarbij niet op een godheid baseert, maar op eigen reflectie. Die eigen reflectie zal ook de basis moeten zijn voor de levensvragen waar ieder mens voor komt te staan. Naast dit eigen geweten is ook een wetenschappelijke benadering belangrijk. Niet het geloof maar alleen wetenschap kan ons immers helpen bij bijvoorbeeld de klimaatproblemen waarvoor we staan.

In de reeks hoofdstukken hierna reflecteert Van der Ploeg op de relatie tussen emoties en verstand, op oorlogen en de rol van o.a. de katholieke kerk daarin, de mens en zijn psychische problemen, de vraag of er een moraal mogelijk is zonder geloof, en klimaatverandering. Deze kwesties worden steeds vanuit een humanistische insteek benaderd. Het hoofdstuk ‘De Bijbel in het vizier’ laat zien hoe christenen de eigen verantwoordelijkheid afschuiven. Zo werd slavernij gerechtvaardigd op basis van bijbelse teksten. Er worden tientallen referenties gegeven naar bijbelteksten waarin vrouwen worden gediscrimineerd, of naar teksten over jodenhaat.

De laatste hoofdstukken bieden een perspectief op een humanistische psychologie: hoe kan de mens zich op een positieve manier verwezenlijken, op een manier zonder het geloof met zijn negatieve, deterministische kijk op de mens, namelijk geboren als zondig kind. Verder laat de schrijver zien welke bronnen voor bezinning en troost er bestaan voor de humanist, zoals muziek en kunst, maar ook de schoonheid die in wetenschap ligt. De epiloog van het boek besluit met de constatering dat het humanisme niet alle antwoorden kan geven en dat we die zelf in ons korte leven moeten zoeken. En dat dit precies datgene is wat het leven de moeite waard maakt.

Het boek is over het algemeen vlot geschreven. De 23 hoofdstukken volgen elkaar in min of meer logische volgorde op, in een soort ritmische afwisseling van wetenschappelijke, psychologische theorie, humanistische reflecties en (uiterst) kritische bespiegelingen van christelijke opvattingen. Het is overduidelijk dat de schrijver niets met die laatste opheeft. Echter, het boek bevatte voor mij veel nieuwe gezichtspunten, vooral die vanuit de psychologie.

Piet van der Ploeg beschrijft ,deels vanuit de (psychologische) wetenschap ,deels uit religieuze bronnen ,deels uit eigen persoonlijke ervaringen , de ontwikkeling van ons geweten.
En hij legt religie ("geloof") en humanisme messcherp naast elkaar .
Zijn keuze is daarbij duidelijk .