Je zit niet alleen in je vel Fictieve genres

Van dit boek is moeilijk een fatsoenlijke bespreking te maken, en al helemaal niet met maximaal 4000 tekens. Het oeuvre van Vogelaar is een hecht samenhangend geheel, als je één boek te pakken hebt heb je de rest eigenlijk ook beet. “Je zit niet alleen in je vel” is in zekere zin de samenvatting, de kern alsook de culminatie van dat hele oeuvre. In die zin is het als boek ook de aanschouwelijke waarmaking van de inhoud er van: het boek spiegelt de inhoud. Dus: waar moet je beginnen en waar moet je ophouden met je bespreking? Alleen de titel al. Moet je die lezen als: je zit met meerderen in je vel? Of: je houdt bij je vel niet op, je zit ook nog in andere dingen. Moet je eigenlijk wel kiezen?
Leven betekent: elk moment keuzes maken, lezen ook, en schrijven al helemaal. En elke keuze betekent dat ettelijke -talloze waarschijnlijk- alternatieven opeens uit de werkelijkheid verdwenen zijn. Waar myriaden mogelijkheden waren is nu sprake van slechts één feit. De literatuur die Vogelaar doordenkt is er op gericht zo lang mogelijk alle ontelbare alternatieven werkelijk te houden, als mogelijkheid. Hij haalt Valery’s Monsieur Teste aan: “Belangrijker is voor hem te weten dat hij iets kan dan het daadwerkelijk uit te voeren.”
Aan deze literatuur wil hij een hommage brengen. Daarvoor vindt hij drie genres literatuur uit: het “Meneer”-verhaal, de onmogelijke ik-tekst en de pilroman. Lees het boek zelf voor de uitwerking, aan elk genre heeft Vogelaar een van de drie delen gewijd die hij in het boek onderscheidt (overigens lopen de drie genres in elkaar over).
Ik wil het hier verder alleen hebben over wat deze genres bindt: Vogelaar is gefascineerd door hoe in het kleine iets veel groters gegeven is (“in het klein”, wat iets heel anders is dan: verkleind, zoals Vogelaar terecht benadrukt. Het eerste is een wereld op zich, het tweede is een kopie op kleinere schaal), hoe in het geheel heel veel kleins weerspiegeld is. En dat in een eeuwige wisselwerking. Vogelaar bezingt de literatuur die reflecteert op het onoverbrugbare van de kloof tekst-werkelijkheid, literatuur waarvan de lezer uitmaakt of het uiteindelijk allemaal de moeite waard is.
Voor iemand die zijn werk kent is het dan ook een stimulerend boek. Vogelaar is een uitmuntende gids die aanspoort tot verder verkennen of nieuwsgierig herlezen. Voor de novice is het boek wel erg bondig, een al te snelle brede beweging die heel veel bij elkaar veegt.
Het laatste verhaal uit dit leesboek lezend, de laatste zinnen ervan, komt bij mij onontkoombaar het idee op dat dit boek minder een hommage is dan een testament, minder een testament dan een roep –ongeadresseerd als in zee geworpen flessenpost- om een opvolger. Dat laatste verhaal is een “meneer”-verhaal, onmogelijke ik-tekst en pilroman in één. Het verhaal is het hele boek “Je zit niet alleen in je vel” in het klein. Vogelaar schetst in een parabel hoe hij het labyrinth van “zijn” literatuur heeft gegraven, een machinerie van verhalend proza, essays, notenapparaat, parallelteksten, autobiografische noties, citaten en parafrases (ook in dat opzicht is het boek zijn hele oeuvre in het klein). En dan de laatste zinnen: “Men dacht dat hij de hoogte in ging, onder ieders ogen ging hij juist de diepte in. Laat Taats maar buikschuiven. Deze Taats kon men nog wel eens met treurige en misschien wel melancholieke blik vlak bij een zandbak op een bank zien zitten suffen. Suffen? Door zijn oogharen hield hij mogelijke opvolgers in het oog.” Wie is de volgende graver, wie neemt de taak van Vogelaar over, want dit labyrinth is nooit af. Goh, wat gun ik deze Daedalus zijn opvolger. En mezelf ook, trouwens. Want deze werkelijkheid van ons, zo onpeilbaar als deze is, kan ik alleen maar voorstellen door het vergrootglas van de werkelijkheid in het klein, dat is de roeping die Vogelaar de literator –lezer én schrijver- meegeeft: je zit niet alleen in je vel.