Katyn

Goede Poolse productie waarin alle nationaliteiten hun eigen taal spreken. Het onderwerp van de film bestrijkt een lange tijdsperiode. Dit blijkt wat mij betreft het lastigste punt. Wanneer verglijdt de tijd en neemt een ander uniform de controle. Bij het verstrijken van deze filmtijd had een getal aanduiding in beeld in de vorm van een jaartal en maand beter geweest. Nu blijft de geest even achter terwijl de uniforme macht al een tijd veranderd is en dat werkt lichte ergernis. De film slaagt wel om inzichtelijk te maken hoe het Poolse volk werd heen en weer geslingerd door Russische en Duitse propaganda. En liefhebbers van WO2 films weten het wel, ook die Russen waren niet zo´n aardige jongens........

Waar zijn ze gebleven? Van de verdwenen 12.000 Poolse soldaten is niets meer vernomen. Al gauw wordt in Katyn duidelijk dat ze massaal zijn vermoord bij het plaatsje Katyn, met als mogelijke daders de Sovjets en de nazi’s. Maar wie van dit oorlogsdrama van de Pool Andrzej Wajda een whodunit verwacht, komt bedrogen uit. Aldoor maakt de veelvuldig bekroonde 85-jarige filmmaker overduidelijk wie de daders zijn: de Sovjets.

Al eerder werden drie films van Wajda, veelvuldig geroemd als de belangrijkste Poolse cineast, genomineerd voor een Oscar. Ook deze verfilming van het boek Post Mortem: The Story of Katyń werd genomineerd in 2007. In Katyn worstelen verschillende achtergebleven Poolse vrouwen met de verdwijning van hun dierbare echtgenoten en zonen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog: wie valt er te vertrouwen? De Russische buurman? Een Poolse vriend die nu geallieerd is met het Rode Leger? Of toch de Duitsers?

Sterk aan de film is Wajda’s stijl: wanhoop wordt getoond door blikken die naar iets buiten het scherm staren, en dreiging komt vanuit de zware cellostrijken en de vele stiltes die daarop volgen. Rustige dollyshots leiden kleine verhaallijnen in, zoals die van een vrouw en haar schoondochter. Wanneer de naam van hun zoon en echtgenoot niet tussen het omgeroepen rijtje omgekomen Poolse soldaten wordt genoemd, kijkt de oudere vrouw opgelucht naar de jongere: hij moet toch nog wel in leven zijn?

Maar in Katyń worden de persoonlijke verhalen uiteindelijk opgeofferd voor de boodschap van de film: in de wereld van Wajda’s Katyn bestaan geen goede Sovjets. En de achtergrond van de slachting, dat laat Wajda in zijn film in het midden. Al eerder werden Wajda’s films als het Oscargenomineerde The Promised Land (1975) en Man of Iron (1981) geprezen om hun realistische schets van de Poolse geschiedenis. Maar de constante herhaling van dezelfde boodschap in deze film vormt de grootste zwakte: het maakt van Katyn met twee uur en twee minuten een lange zit.