Mussert & Co de NSB-leider en zijn vertrouwelingen

Voor degenen die een historische belangstelling hebben voor deze periode en die geïnteresseerd zijn in een feitenrelaas is dit boek onmisbaar, want een openbaring. Pollmann toont overtuigend aan dat Mussert absoluut niet (alleen) de sukkelige namaak-nationaalsociaist was waarvoor hij tot nu werd aangezien, maar een tamelijk kwaadaardig figuur. Maar het boek kent ook ernstige tekortkomingen. Pollmann stelt dat Mussert veel meer 'een nationaal-socialist' was én 'een fascist', dan wij tot nu toe dachten, zonder dat ze uiteenzet wat deze twee stromingen precies inhielden en, vooral, wat de VERSCHILLEN ertussen waren. Ze lijkt de termen willekeurig door elkaar te gebruiken. Hier en daar gebruikt ze aperte drogredenen om haar 'gelijk' te bewijzen, zoals het punt dat zó veel mensen Mussert een fascist vonden, dat dat wel waar moest zijn. Trek dat eens door naar het huidige 'Meldpunt Polen'... Ook noemt ze niet eens het Zwart Front, de echte keihard fascistische organisatie in Nederland, waar men Mussert en zijn NSB volledig uitlachte. Ze noemt wel het oordeel van de Duitse autoriteiten, die Mussert een onbetekenend figuur vonden, maar ze doet daar niets mee m.b.t. haar analyse. Pollmann toont overtuigend aan dat Mussert moreel een tamelijk gewetenloze man was, een dief en een bedrieger, maar het lijkt wel of we DAAROM ook moeten geloven dat hij politiek ook een slechterik was. Ze noemt hem een anti-semiet vanaf het begin, maar noemt niet eens dat Joden aanvankelijk gewoon lid kondden worden van de NSB. Pas de Duitsers verboden dat! Ook het verschil tussen de invloed van Mussert op de politiek, en de invloed van de harde kern van de NSB, zoals Rost van Tonningen, Van Geelkerken, etc. om hem heen, wordt niet genoemd. Ook sta je ervan te kijken dat Pollmann het herhaaldelijk heeft over 'algemeen stemrecht' als ze het 'algemeen kiesrecht' bedoelt. (In het laatste zit nl. ook passief kiesrecht besloten.) Daarnaast zijn er nogal wat spel- en taalfouten te vinden, en staan er hier en daar voetnoten verkeerd. Ondanks die fouten een boek dat de geïnteresseerde NIET mag missen, want op een aantal punten corrigeert het heel terecht, en voor de eerste keer!, het bestaande beeld! Maar men kijkt uit naar een boek waar een deugdelijke analyse m.b.t. de verschillen tussen Nationaal-Socialisme en het Fascisme én de verschillen in de invloed van Mussert en die van de kring om hem heen, wordt gemaakt.

Pollmanns punt is duidelijk: Mussert deugde niet, de NSB ook niet en iedereen die in contact stond met Mussert kon eigenlijk ook niet deugen. Mussert als zakkenvuller, verrader, nationaal-socialist en dus moet hij zo donker mogelijk afgeschilderd worden.

Maar dat weten we toch allemaal allang al? De argumenten die Pollmann aandraagt zijn alleen erg mager.
Naast de storende 'het zou kunnen dat...', 'wellicht...', 'misschien..' en andere suggesties komen niet ter zake doende figuren aan bod en moeten we door een woud van mensen worstelen.

Uiterst storend zijn de dossiers en het te selectief shoppen van de historica.Waar zijn de brieven en rapporten van Mussert? Bij het NIOD liggen ze ter inzage, Pollmann negeerde ze. Een typisch voorbeeld zijn de rapporten en besprekingen van Mussert cs naar aanleiding van Dolle Dinsdag. Mussert komt in de rapporten van september 1944 niet over als een bewust politicus, integendeel. Wie de moeite neemt om deze door te lezen, ziet een man zonder overzicht, vol vertrouwen (sic!) in de bezetter en zijn medewerkers. Zelfs nadat een vertrouweling Mussert waarschuwde, bleef Mussert bezweren dat de Duitschers hem niet lieten vallen. Pollmann negeerde deze stukken, net als het dagboek van Mussert of de nagelaten geschriften. Mussert als ingenieur die met zijn ellebogen werkte? Hij kon niet door de deur met zijn chef, reden genoeg om allerlei beweringen te doen. Maar waar was het verhaal van de chef zelf? En op basis van één conflict concluderen dat Mussert achterbaks was, enzovoort, dat is veel te kort door de bocht. De latere opvolgingskwestie rondom de functie van hoofdingenieur is eenzelfde probleem. Twee maal is Mussert betrokken bij conflicten op zijn werk, dus was hij lastig, vervelend en niet mee te werken? Te makkelijk en te snel. Het lijkt mij sterk als over Ir. Mussert niet meer stukken zijn bewaard gebleven. Maar die pasten natuurlijk niet in het zo negatief mogelijke beeld dat de auteur wilde neerzetten.

Pollmann sloeg door met haar visie. Mussert afserveren werd boven een objectieve beschrijving gesteld. Onderzoek dat grondig overkomt, blijkt bij een kritische benadering eerder suggestief en onvolledig. Een objectief verhaal met voors en tegens had op zijn plaats geweest. Een enkel dossier, een uitlating of een brief van iemand als bewijs voor gedrag over een periode van tien jaar of langer is geen bewijs.
Het had mevrouw Pollmann gesierd als zij een poging had gedaan om Mussert en zijn mensen op een objectievere manier had neergezet en dus meer dossiers had geraadpleegd.

Nog los van het lezen van die dossiers. Tenminste eenmaal heeft zij dat niet volledig gedaan. In het geval van H.Eman, de Heerbanleider van de Motor-WA, die liep niet in een Luftwaffe-uniform en zijn transport voor Mussert in 1945 bevatte perzische tapijten van Müller-Lehning. Eman beweerde in 1946 dat hij voor die laatste spullen had laten vervoeren, die vervolgens door NSDAP'ers waren overgenomen. Waar zij de suggestie vandaan haalde dat één en ander in een steengroeve werd ingemetseld, is mij een raadsel. Het strafdossier van Eman beweert iets heel anders. Dit geeft weer eens aan dat het een slecht onderzocht boek is, ogenschijnlijk lijkt het heel wat. Wie kritisch leest en de materie van dichterbij beziet, zal teleurgesteld raken en spijt krijgen. Helaas.

Het binnenwerk is wel mooi vormgegeven.

Alex Dekker
Auteur van 'Ook gij behoort bij ons! Het NSKK in de Lage Landen'

Het informatieve gehalte in en van dit boekwerk is, ondanks de dubbele inleiding, groot. De onderzoekskwaliteit van de auteur staat niet ter discussie, wel hoe resultaten worden "aangevuld" en beschreven. Daar zitten de rammeltjes, soms luid, soms wat verstolen. Sommige daarvan zijn storend en verstorend. Nou, nou?! Een opsomming dus. De geschetste thematische aanpak maakt de belofte niet waar. Veeleer gaat het de kant op van een concentrische beschrijving. Maar de auteur heeft een uitgesproken hekel aan de NSB en aan "de Leider" in het bijzonder. Dat wordt bij voortduring getoond. Dat is jammer, want daarmee berokkent de auteur zichzelf schade. Vooraf oordelen en daar dan de argumenten voor aandragen? Foei! Verder probeert de auteur een aantal malen de lezer in de bankschroef te klemmen door deze nauwelijks (denk)ruimte te gunnen. Irritant. Tja, als "Mussert" in beeld is doemt een soort van mechanische (re)actie op in de vorm van een stuitende vooringenomenheid. Als het verder over een aantal trawanten gaat dan is er wel sprake van enige afstand en dan wordt de kwaliteit in de beschrijving weer enigszins gestandaardiseerd. Een andere kwestie is die van de presentatie in dit boekwerk. De vooringenomenheid heeft daar mee te maken, maar er is meer. Dat is het gehanteerde "sleutelgatmodel", de manier van beschrijven waar de gele pers nogal prat op gaat: "Wij weten het niet, maar .....!" Suggesties doen is een kant van de zaak, maar ze wekken is iets anders. Dan heeft het met de teneur te maken in bepaalde beschrijvingen. Het is triest dat de wijze van presenteren de buitengewoon belangrijke inhoud in bepaalde delen overwoekert. Weg evenwicht! Herschrijving zou de auteur passen.
Eerdere beschrijvingen van en over de heer Mussert geven een eendimensioneel beeld. Dit boek is daar geen uitzondering op. Met de constatering dat de NSB leider toch echt een hufter is wordt niet veel opgeschoten. Immers, buiten de academische kring zijn standpunten over de NSB en zeker ook over de leiding nooit gewijzigd sinds de jaren '40 van de vorige eeuw. Hooguit is hier het eerder opgewekte academische beeld van "de brave sul" nu behoorlijk geamendeerd. De beschrijving van zijn ambitie, leugenachtigheid en geldingsdrang vanaf zijn jonge jaren, ach, dat geldt bijvoorbeeld sowieso de trucs van een flink aantal van de politici en wetenschappers die het "verder" probeerden te schoppen of dat allang geleden voor elkaar hebben gekregen. Het "waarom" blijft ook in dit werk helaas buiten beeld. Eigenlijk wordt met en in dit boekwerk de beperktheid van (huidig) historisch onderzoek gestipuleerd. Dat mag de gehele discipline zich aantrekken.

Een interessant onderzoeksdocument, dat sterk uitgaat van een beeld van Mussert als doortrapte schurk. Of je het daar nu mee eens bent of niet: het geeft een lijn aan het boek die het lezenswaardig maakt.

Bert Bukman, auteur van 'ANTON. Opkomst en ondergang van een populist'

Ik heb het boek toch min of meer door moeten worstelen. Ik heb het gekocht vanwege mijn interesse in de tweede wereldoorlog en met name in Nederland en vanwege een goede recensie.
Het lezen van dit boek is voor een groot deel een opsomming van allerlei feiten waaruit blijkt dat Mussert en zijn NSB niet zo zielig en goedbedoelend waren als soms wordt verondersteld.
Het is een interessant boek, maar niet makkelijk leesbaar.

Niks middle of the road burgermannetje, niks naïevelingen die wat achter de Duitsers aanliepen maar het diep in hun jongenshart niet zo beroerd bedoelden. Over de NSB van Mussert werd na de oorlog vaak wat lacherig en meesmuilend gedaan, soms zelfs vergoelijkend. Daar is al met al geen aanleiding toe, constateert onderzoekster Pollmann. Aan de hand van veel feiten en vaak vergeelde bronnen toont ze aan dat een flink deel van de NSB-top net als haar voorman Mussert vooral bezig was met plezier van de bezetter uit eigen gewin en streven naar eigen macht, en dat zelfs het afstand houden van de bezetter door dergelijk opportunisme werd ingegeven. De NSB’es waren ook fanatiekere nazi’s dan vaak is aangenomen.
Minpunten van het boek zijn de wat taaie schrijfstijl en soms wat geforceerd aandoende redeneringen om ‘’schuld’’ te bewijzen. De vele herhalingen en verwijzingen maken het verhaal gecompliceerd maar getuigen wel van een hele hoge informatie-dichtheid.