Ondoden

In “Ondoden” richt Kuijper tomben op voor tientallen schrijvers. Dit is de vierde bundel waarin hij zijn sonnetvormige praalgraven opricht, na. “Tomben”, “Barbarismen”, en “Toe-eigeningen”.
De sonnetten van Kuijper zijn bedrieglijk eenvoudig van taal. Maar er staat niet wat er staat, Kuijper volgt in deze Nijhof volledig, je kunt blijven lezen maar het blijft je ontglippen, en desondanks wil je het blijven lezen, je wilt het mysterie doorgronden. In die zin vind ik zijn zijn sonnetten hermetisch, maar niet zo hermetisch als die van Mallarmé. Het hermetische van Kuijper is misschien van een andere orde. Voorbeeldje: bij Mallarmé kan ik nauwelijks de zinsconstructie volgen omdat hij voegwoorden e.d. zo vol betekenis propt dat ze exploderen bij lezing en de betekenis van het geheel alle kanten op doen schieten. Bij Kuijper is het bijvoorbeeld het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden ik, hij, jij/je in één sonnet die de betekenis ook meerdere kanten opstuurt: het blijft onbeslist wie de ik, de hij, de jij is (tenminste, dat geldt voor mij). Bij Mallarmé zit ‘m de moeilijkheid in de taal, bij Kuijper in de relatie met de lezer, waarbij de ondode intermediair is.
Mallarmé is een grote inspiratiebron voor Kuijper, zoveel is duidelijk. Voor wat betreft de techniek van het sonnetten maken natuurlijk, maar Mallarmé had zelf ook al een paar indrukwekkende tomben opgericht, voor Baudelaire, voor Poe, voor Verlaine (drie groten waar Kuijper overigens géén tombe voor heeft geschreven, wellicht wil hij de meester onaantastbaar laten?)
Maar bij Mallarmé zijn het nadrukkelijk echt graven, ofschoon wel graven die het eeuwige leven bevatten. Dat is vergelijkbaar met Kuijper die weliswaar niet echt een marmeren grafsteen in woorden beitelt, maar ook wel degelijk het oogmerk heeft een en ander voor het nageslacht te bewaren. De vraag is nu: wat precies? Mallarmé richt een monument op dat de vereerde meer dan levensgroot maakt, welhaast tot godheid verheft. Kuijper beschouwt het oeuvre van de schrijver die hij onder handen neemt als een graf, en uit dat graf laat hij zichzelf verrijzen. Als de lezer die een beschouwing aan een oeuvre wijdt, als de persoon die autobiografische associaties ten beste geeft bij het oeuvre. Ook in deze zin treedt hij in relatie met de lezer van deze sonnetten, met opnieuw de ondode als tussenpersoon.
Kuijper vindt het lezen belangrijk, de reflectie op de daad van het lezen hoort daar onlosmakelijk bij, en hij kan niet anders dan degene die hemzelf leest, die deze tomben leest, in de reflectie betrekken. Dat maakt van Kuijper een uitermate eigentijdse dichter, ondanks de klassieke vorm van het sonnet. Waar Mallarmé absolute universa maakt van elk van zijn gedichten, gesloten, monolythisch en geheim, daar probeert Kuijper een hechte eenheid te smeden van dichter, lezer en ondode, een chemie die eveneens zeer mysterieuze gedichten oplevert.
Er valt nog veel meer te zeggen: over het spel van ritme en metrum, over het feit dat de helft van de bundel in beslag genomen wordt door de vele tomben voor de ene schrijver Jean Paul, over het effect van de volta’s (ja, volgens Kuijper –in “Denkbeelden”- zijn er twee, de tweede is tussen de veertiende en de eerste regel). Dat voert in dit verband te ver, maar het gaat wel om aspecten die zorgen dat deze sonnetten fascinerend blijven.