Praat met mij roman

‘Sam is een dier.’ ‘Dat is hij niet. Sam is net een mens, dat weet je ook. Hij kan praten, hij kan denken, hij houdt van ons. Dit is zijn thuis, hier bij ons. Hij weet niet beter.’

Praat met mij was voor mij een eerste kennismaking met de Amerikaanse auteur T.C. Boyle, en dat is me goed bevallen.

Guy Schemerhorn, docent psychologie, maakt zijn opwachting in een tv-studio met de jonge chimpansee Sam. Guy doet onderzoek naar de communicatie met dieren en hun bewustzijn. Sam kan zich verstaanbaar maken via gebarentaal. Hij kent al meer dan 100 gebaren en cheeseburger is zijn favoriete woord. De chimpansee wordt thuis door Guy opgevoed als een mens. Zo draagt Sam bijvoorbeeld kleding, eet hij mee aan tafel, lust een wijntje en pizza,…

Aimee, doctoraatstudente pedagogiek, ziet de uitzending en is meteen gefascineerd. Als ze op de campus een flyer van Guy ziet met de vraag voor hulp, is ze zeer gedreven. Aimee kan Guy gemakkelijk overtuigen omdat ze zeer plichtsgetrouw en gereserveerd overkomt, ze heeft geen vragen en geen tegenwerpingen. Vanaf het eerste contact is er meteen een bijzonder vertrouwen tussen Aimee en Sam.

“Ze leek meteen een band met hem te hebben, een empathische verbintenis, alsof ze hem zag als een kind, en niet alleen als een proefdier in een psychologisch experiment.”

Het leven met een chimpansee in huis zorgt voor de nodige uitdagingen. Sam zet het wel eens op een lopen, valt soms een beetje agressief uit. Knuffelen, in de tuin spelen en lekker eten zorgen dan weer voor mooie momenten.

Maar dan komt Moncrief in beeld. Hij is de leider en geldschieter van het project én eigenaar van Sam. Moncrief besluit om het project stop te zetten. Hij heeft Sam gefokt en uitgeleend voor dit onderzoek. Maar nu is er niet meer voldoende interesse vanuit de onderzoekswereld naar taal en bewustzijn bij chimpansees, dus slinken de middelen. Moncrief kan meer geld aan Sam verdienen met testen voor een onderzoekslaboratorium en wil zijn chimpansee dus terug hebben. Guy wist dat dit ooit kon gebeuren en kan de consequenties enigszins aanvaarden. Aimee wil echter tot het uiterste gaan voor haar geliefde Sam en neemt een drastisch en impulsief besluit.

“En Moncrief, die geeft geen reet om jouw gevoelens of de mijne of van wie dan ook, en al helemaal niet om die van Sam. Hij zal je in een oogwenk weten te vinden. Weet je wat Sam voor hem betekent? Tienduizend dollar.”

Het vertelperspectief wisselt voortdurend tussen de hoofdpersonages. Hierdoor is het verhaal enorm boeiend omdat de lezer de verschillende standpunten inziet. Het verhaal van Sam, want de chimpansee spreekt ook tot de lezer, is soms choquerend. Aanvankelijk heeft hij geen kennis van zijn eigen soort of van kooien. Maar in de eerste hoofdstukken volgt de lezer Sam al ergens in de toekomt en weet je dus al snel dat er een ommekeer gaat komen, dat het niet echt een vrolijk verhaal zal zijn. Het is zowel bizar als intrigerend om de gedachten én woorden van Sam te volgen.

Ik kon de beweegreden van de personages best begrijpen, hoe verschillend ze ook waren. Moncrief gaat voor het geld, Guy wil graag hogerop geraken, Aimee handelt uit liefde voor Sam. T.C. Boyle dringt nergens een mening of standpunt op. Maar Praat met mij zet de lezer wel aan tot nadenken.

Hoe gaan we met dieren en wetenschap om? Gezelschapsdieren worden inderdaad vaak menselijke trekjes toegekend, waar ligt de grens? En hoe ver kan je gaan in experimenten met dieren voor wetenschappelijk onderzoek? Mooi voer voor discussie, maar dat laat de auteur dus aan de lezer over.

Praat met mij is vlot leesbaar en interessant. Spanning, humor en morele kwesties zijn knap met elkaar vermengd. Ik geef dan ook graag 4 sterren aan Praat met mij.

“De lucht was blauw, de oceaan diep. Dieren waren dieren en mensen mensen. Punt uit.”

‘’Hij kende geen woord voor 'woorden', of nog niet tenminste, maar woorden kende hij wél. Hij kende SLEUTEL. Hij kende SLOT. Hij kende BUITEN. Hij was een gevangene, hoewel hij ook daarvoor geen woord wist en zelfs al had hij dat geweten, dan nog was het zinloos geweest.''
❤
Praat met mij, heeft een geweldige omslag. De ondeugendheid spat ervan af, maar het is vooral een roman om over na te denken. Het onderzoekt het dierlijke bewustzijn en wat het betekent om mens te zijn, met keuzevrijheid en middelen om te communiceren. Het verhaal is losjes geïnspireerd op het waargebeurde verhaal van primatenonderzoeker Roger Fouts en chimpansee Washoe, die gebarentaal leerde en het eerste dier ter wereld was dat mensentaal sprak.
❤
Het is eind jaren zeventig, Guy Schermerhorn is een bevlogen diergedragsdeskundige en professor in de psychologie. Hij is leerling van de baanbrekende Dr. Moncrieff, die eigenaar van Sam is en de baas van het landelijke chimpanseeproject.
❤
Guy, begint net door te breken met zijn onderzoek. In een Amerikaanse tv-spelshow demonstreert hij Sam, de twee jaar oude chimpansee, die heeft geleerd om te communiceren in gebarentaal. De ondeugende Sam, is door mensen opgevoed voor onderzoeksdoeleinden en woont bij professor Guy en zijn assistenten op een ranch. Sam bestelt pizza, houdt van cola, gin, sigaretten en knuffels, maar als lezer kun je op je vingers natellen dat dit gelukkige avontuur op een regelrechte ramp uitloopt.
❤
Omdat een van de assistenten door omstandigheden wegvalt, zoekt Guy een nieuwe hulp. Wanneer Aimee Sam voor het eerst op televisie ziet en vervolgens solliciteert naar de nieuwe functie. Zet de beslissing haar leven op z'n kop. Het is meteen duidelijk dat er een heel speciale band tussen haar en Sam bestaat, maar onverwachte facetten, verstoren het project en zetten de onderlinge verhoudingen op scherp.
❤
Guy wil aantonen dat primaten, net als mensen, intelligent genoeg zijn om taal te kunnen gebruiken om te communiceren en misschien meer dan dat, dat chimpansees in staat zijn om gevoelens te uiten en te begrijpen. Dat ze zich bewust zijn van hun bestaan en mogelijk van de dood, of dat andere primaten gevoel hebben? Dr. Moncrieff heeft twijfels, want ander onderzoeken spreken het tegen.
❤
Van af het begin trok T.C. Boyle me in dit fascinerend verhaal, waarin de toon zowel grappig, als meelevend is over de vraag, of dieren meer op ons lijken dan we vermoeden. Boyle probeert de complexiteit te laten zien door verschillende facetten en perspectieven te tonen.
❤
Het is een invoelend verhaal geworden over dieronderzoek en bewustzijn. Het perspectief van de hoofdstukken wisselt tussen Sam en de betrokken personages. Het verhoogt de spanning en emotie en de hoofdstukken met Sam raakte me recht in mijn hart. We weten het eigenlijk allemaal, het laat zien hoe dieren worden behandeld, zonder enig empathie of rechtsgevoel, en dat doet pijn. Maar er zit ook een dubbele lading in het verhaal, want als je afvraagt waarom dieren zo behandeld worden, kun je dan toestaan hoe mensenrechten worden gehandhaafd en hoe we daar als land(en) mee omgaan?
❤
Ik hou altijd van T.C Boyle en zijn vermogen om tot de lezer door te dringen, maar Praat met mij kroop direct onder mijn huid en bleef zitten. Conclusie ik mis Sam. Gelukkig zie ik hem regelmatig opduiken in berichtjes, of foto’s op Instagram of ergens anders in de media, want ik vrees dat het gemis blijft tot een volgende boek van T.C. Boyle geschreven is (en dan begint het hele gedonder weer opnieuw.)

Echt Amerikaans boek, je moet ervan houden, niet mijn smaak.