Sfinx op de rots

Gelezen in 1988, herlezen in 2018 vind ik deze bundel opstellen nog steeds indrukwekkend. Ik heb niet de historische en sociologische vakkennis om alle uitspraken, bronnen en citaten van de schrijver in elk detail te kunnen beoordelen en moet me dus geregeld beperken tot de grote lijn, die bij ieder thema loopt van vraag of waarneming tot conclusie.
Op grond van de hoofdstuktitels lijkt het boek als geheel redelijk structuurloos. Ik heb de acht hoofdstukken in ieder geval herlezen in de volgorde die mij uitkwam, en dat was zigzaggend door de materie. Nergens heb ik enige last van gebrek aan voorkennis ondervonden. De hoofdstukken 1, 2, 6 en 7 gaan over zaken betreffende geschiedenis en geschiedschrijving, met nadruk op de vraagstelling wat geschiedenis is, de mythologisering van de Eerste Wereldoorlog, de benadering van de Klassieke Oudheid en het werk van Nederlandse historici en geschiedschrijvers. Hoofdstuk 3 is een bundel opstellen waarin enkele literatoren en politici centraal staan. Hoofdstuk 4 gaat over mensen, macht en belangen in de maatschappij. Hoofdstuk 5 belicht de geschiedschrijving als 'docudrama', min of meer geïntroduceerd door Emmanuel Le Roy Ladurie met diens in 1975 gepubliceerde roman Montaillou. Hoofdstuk 8 is gewijd aan kunst en cultuur in de moderne maatschappij.
Over de vormelijke inhoud nog het volgende. Wat mij bij de herlezing opviel en ik mij van dertig jaar geleden niet herinner, is het toch redelijk barokke taalgebruik bij de schrijver, die op veel plaatsen in zijn boek anderen juist op dit punt hekelt. Ik denk dat Bommeljé in een door mij zo gewenste geactualiseerde herdruk minder adjectieven en minder decoratieve kwalificaties van welke aard dan ook zou moeten gebruiken, wat de kracht van zijn boodschap ten goede zou komen. Hij zou de terechte adviezen aan collega's op het punt van tekstverzorging, in casu de correctheid van citaten in vreemde talen, ook op zichzelf moeten toepassen. Er is veel mis in het Duits, maar ook in andere talen. Om wille van de beknoptheid zou het aan te bevelen zijn, alle citaten in Nederlandse vertaling op te nemen en de originele versies alleen daar te behouden waar dat functioneel is. In het algemeen zou wat minder strooien met namen en citaten het boek trouwens goed doen. De eruditie van de schrijver moet uit zijn eigen verhaal blijken, en dat mag geen probleem zijn.
Ondanks de leeftijd van het boek is de tekst nog zeer goed leesbaar en op veel punten onverminderd relevant. Voor de jongere generatie (de recensent is iets ouder dan Bommeljé zelf) zullen sommige namen en situaties uit de jaren '60-'80 niet onmiddellijk herkenbaar zijn. Maar juist deze generatie mag met opzoeken geen probleem hebben. De heerser van Aetolië, alias de sfinx op de rots, door wie het gemakzuchtig geworden Athene zich zo getergd voelde, mag ook ons blijven tergen.