Smijdige witheid een vertroosting

Laten we afspreken dat dit een dichtbundel is. Dat scheelt een academische beschouwing. Weliswaar gedichten met een a-typische vorm, maar dat valt te verwachten van Gerbrandy. Hij geeft altijd al een uitdrukkelijke rol aan de vormgeving bij het bezweren van betekenis, dat is onderdeel van zijn ritueel. Het werken met motto’s, niet alleen bij een complete bundel, maar zoals ook in dit geval bij elk gedicht; zijn “herinrichting” van de laatste regel (is deze een soort titel achteraf, of is het iets als de volta in een sonnet, of dient het als nogmaals een motto?) zijn daarbij de meest opvallende ingrepen. En nu dus ook de proza-vormgeving. Het houdt me als lezer scherp, want ik weet niet wat ik er mee aanmoet, ook niet na het lezen van enkele gedichten, of na het herlezen van een enkel gedicht. Het slijt niet als het nieuwtje er af is. Mijn opname c.q. interpretatie van het lichaam van het gedicht wordt continu in twijfel getrokken door motto, laatste regel, proza-bladspiegel. Het is alsof ik in een net gevangen blijf, in plaats van dat ik meegenomen wordt in een ontknoping, in iets dat zich ontvouwt. Zo vragen de gedichten van Gerbrandy het nodige van de lezer: deze moet tegen de spanning kunnen. Dit wordt versterkt door de inhoud, inhoudelijk gaat Gerbrandy een spiegelgevecht aan met de lezer. Niet voor niets heet een bundel “Drievuldig feilloos vals”, niet verwonderlijk voegt hij in de toelichting bij zijn bundel “Vriendinnen” de lezer toe dat deze niet moet denken dat hij te weten zal komen wie de vriendinnen zijn. Met andere woorden: je komt er niet achter. Nog meer spanning.
De verdichtsels in “Smijdige witheid” maken het de lezer ogenschijnlijk makkelijker dan de gedichten in de zeven tot nu toe verschenen bundels. Maar de eenheid van tijd, plaats en handeling die gesuggereerd wordt is uitermate onbestendig, de zeer precieze formulering ten spijt. Ze zijn als dromen: even glashelder als ongrijpbaar, totdat je wakker wordt meer dan werkelijk, op het sensuele af. Het voordeel van deze poezie is wel dat je de teksten bij herhaling kunt lezen waar je de droom voor altijd kwijt bent. En je raakt meer en meer in de ban naarmate je vaker herleest. Waarbij het niet uitmaakt in welke volgorde je de gedichten leest. Naar mijn idee verwijzen ze onderhuids naar elkaar, en verstrijken ze in een tijd die zich niet aan een lineaire chronologie houdt.
“Een vertroosting” is de ondertitel. Het is de eerste keer dat Gerbrandy een ondertitel gebruikt. Ook dat zondert deze bundel enigszins van de voorgaande bundels af. Wegdromen is er bij de voorgangers niet bij, de gedichten vragen de volledige inzet, zoals bijv. ook de gedichten van Jacques Hamelink, Jacob Groot of Kees Ouwens grote inzet vragen. Deze smijdige dromen gaan echter vanzelf, spreken vanzelf. Rust, kalmte, begrip, nabijheid. Dat mag vertroosting heten. Totdat je wakker wordt, en het zwart van de letters afgeeft van weerbarstigheid: de jij die er niet is, beter dat deze is weggegaan, de sensualiteit die verdampt tot –wederom- verlangen, het onmogelijke verweer tegen tegenstrijdige beschuldigingen, de ontoegankelijkheid van –of is het de opgeslotenheid in- de perfectie, en hoe is de trouwe fiets zo’n weerloos barrel geworden? Zo gauw je weer begint te herlezen troost de droom, maar langzaam dringt door wat er zal blijven hangen. Maar, nog een troost: in ieder geval blijft ook de schoonheid hangen, de schoonheid van deze gedichten.
Om tenslotte weer met vormgeving te eindigen: uitgeverij Contact (waarbij Gerbrandy zit vanaf zijn vijfde bundel) zorgt voor omslagen die grafisch schitterend zijn, een lust voor het oog, het maakt deze bundel des te smijdiger.