Tarantula Tarantula

Geschreven bij Tarantula

Onlangs bracht Bob Dylan “Tempest” uit, een album waarop hij songs ten gehore brengt die vooral ook tekst zijn. Uitgedaagd door deze woordenvloed ben ik eindelijk dit boek gaan lezen, door Dylan geschreven in die andere periode dat de woorden uit hem stroomden als wijsheid uit een –beneveld- orakel. “Tarantula” is van 1966. Ik kan natuurlijk nooit meer recht doen aan wat het boek toentertijd moest voorstellen. We zijn bijna een halve eeuw verder, en we zijn zowel wijzer geworden met betrekking tot de werkelijkheid en de weerklank daarvan in literatuur als met betrekking tot Bob Dylan. Maar na een halve eeuw dan toch een oordeel vellend: dit is een veel minder slecht boek dan je zou mogen verwachten. Wat niet wegneemt dat het een curiositeit blijft.
Het is vooral ook een heel erg geestig boek. Om twee redenen.
Ten eerste vanwege zijn weergave van de werkelijkheid: Dylan maakt alles wat hij waarneemt nevengeschikt, in zijn beschrijvingen zit geen hiërarchie, alles wordt met veel &’s en gedachtenstreepjes, met verder bijna geen interpunctie, naast elkaar gezet. Sommigen noemen het effect surrealistisch omdat je de hoofdstukken als hallicunaties kan zien, maar dat is volgens mij bezijden de waarheid. Het is eerder hyperrealistisch, hij creëert hilarische contaminaties, zinloos zoals de wereld zinloos is. Wij proberen er alleen steeds betekenissen in te leggen, doorgaans vrij vergeefs. Zo niet Bob Dylan: alles gebeurt tegelijk, en dat is het enige wat je er met zekerheid van kunt zeggen.
Ten tweede zijn losse beelden, zinnen, dialogen simpel dolkomisch, zoals ze plotseling opduiken uit de massa woorden. Prachtige woordspelingen, misbruik van citaten, idiote name-dropping etc. En dat alles in een ritme dat je geen rust laat. De man heeft gelezen en geluisterd en gekeken, hij weet wat muziek en film en literatuur van de werkelijkheid gemaakt hebben.
Het boek blijft onnavolgbaar, zoals de andere teksten die Dylan toentertijd schreef. Nieuw is “Tarantula” namelijk niet echt, lees de hoesteksten van “The times they are a-changing”, “Another side of Bob Dylan”, “Bringing it all back home” en “Highway 61 revisited”, van hetzelfde laken een pak, uit dezelfde periode. Maar het boek roept wel respect op, respect voor de vasthoudendheid, de inventiviteit, en ook de integriteit van deze Dylan, hard bezig als deze was met het uit het lood zetten van een vastgelopen wereld. Het is hem menens, en hij doet niet zomaar wat. Aan de tekst is af te lezen dat hij zichzelf een instrument heeft verschaft dat hij adequaat weet te gebruiken. Al is het waarschijnlijk wel zo dat hij de enige was/is die weet hoe je dit gereedschap moet hanteren.
In dit geval betekent de bekwaamheid van de auteur dus niet dat de lezer het werk echt kan volgen. Dit ondanks een algemene structuur. De hoofdstukken zijn te beschouwen als brieven. Deze beginnen met een nevenschikkend stuk werkelijkheid dat de lezer in een stemming brengt, en eindigen met een songtekstachtig stuk dat opeens coherenter en verhalender is, tenslotte ondertekend door steeds een andere schuinsmarcheerder (de afzenders vormen op zich al een Dylanesque pantheon, naast de kermisklantenbevolking van de nevenschikkende stukken). Al lezend raak je er wel op een bepaalde manier in thuis, zoals je zult overleven in een werkelijkheid die je niet helemaal begrijpt. Maar eigenlijk zou je willen dat Dylan er muziek bij had gemaakt, dan kon je luisteren en hoefde je er helemaal niets van te begrijpen.
Misschien lees ik het boek nog wel een keer, met naslagwerken over Americana bij de hand. Want in “Tarantula” is Dylan’s gefascineerdheid door wat Greil Marcus “the weird America” noemt al terug te vinden. Het is, met de teksten van de genoemde vier elpees in het achterhoofd, tijdens het herlezen een beetje te volgen hoe dat “weird America” in zijn songteksten belandde.