Van de liefde en de zee Oorlogsroman

‘Van de liefde en de zee’ is een pracht van historische roman; een oorlogsroman waarvan de lezer een heleboel op kan steken.

De sluiting van de World’s Fair in New York op 27 oktober 1940 is een onderdeel van de gedachten van Meijer, een van de hoofdpersonen in dit boek.

“Het terrein bood een desolate aanblik. Diverse kavels waren reeds geruimd en overal bevonden zich bouwwerken in diverse stadia van afbraak. Wat nog overeind stond zag er vuil en versleten uit. De meeste beelden waren verdwenen en de fonteinen waren tot zwijgen gebracht. Wat een merkwaardig land was dit toch. Zo’n uniek arsenaal aan uitvindingen, bouwsel en kunst. Van de aardbodem weggevaagd!”

Het verhaal is opgedeeld in vijf delen, t.w.: Hoop, Breuk, Gewenning, Schaduw en Terugkeer.
Je leest hier over verhoudingen en relaties en hoe deze veranderen in de jaren waarin ‘Van de liefde en de zee’ zich afspeelt. Kinderen worden groot, ouders worden gescheiden en joodse Nederlanders worden anders in de samenleving geplaatst door de bezetters.

Willem Frederik Erné hanteert een prettige schrijfstijl waardoor de beschreven personages en gebeurtenissen kans krijgen heel dichtbij de lezer te komen. De liefde van de auteur voor Utrecht en voor de muziek is goed merkbaar. Ook het dialect is mooi weergegeven; je waant je in Scheveningen als Klaas Toets aan het woord komt.

Ik ben later nog meer gaan lezen over Manifest Destiny (392) waar het me duidelijk werd dat niet alleen in Europa zich vreselijke dingen afspeelden.
‘Van de liefde en de zee’ is een ware eyeopener en ik kijk mede door het abrupt einde uit naar een vervolg.

“Van de liefde en de zee” van Willem Erné is een oorlogsroman gebaseerd op de geschiedenis van J.J. Erenstein, de grootvader van Erné’s vrouw. Ik neem aan dat hij staat voor Koos Siemelink, eerste machinist van het koopvaardijschip de SS Padong.

Eind april 1940 is Koos Siemelink met drie collegae scheepsmaten, Tom Werkman de scheepstimmerman, Benjamin Meijer de marconist en Klaas Toet de olieman, in New York, waar ze in verband met een reparatie aan hun schip wat langer liggen. Ze hebben verlof en gaan naar de grote wereldtentoonstelling aldaar, metafoor voor de rooskleurige toekomst.
Door hun oponthoud in New York komen ze niet meer op tijd thuis omdat 10 mei de oorlog uitbreekt. Ze blijven in Liverpool en Koos en zijn maten worden gedwongen als ervaren scheepslui te dienen in de konvooien van de grote koopvaardijschepen tussen Liverpool en Canada, om goederen te halen of te brengen. Niet ongevaarlijk vanwege torpedoboten, U-boten en vanuit de lucht de Luftwaffe die hen op zee belagen.

Intussen zitten Koos’ vrouw Marianne en zoon Gerhard (13) thuis in Utrecht, de Duitse bezetter deelt de lakens uit en langzaam wordt hun steeds meer vrijheid ontnomen. Gerhards oom, broer van zijn moeder, is een NSB’er, die bij zijn zuster in de kost is, en dit zorgt voor interessante wrijving.
De jonge Gerhard is muzikaal en slim en mag naar het Reformatorisch Gymnasium, hij denkt na over de dingen en juist door de aanwezigheid van een NSB’er in het gezin wordt hij bewuster van zijn eigen anti-Duitse gevoelens. Hij krijgt een joods vriendinnetje, zijn klasgenoot Rebecca, en wordt geconfronteerd met hun problematiek. Als er een NSB-leraar wordt aangesteld, ontdekt hij wie de verzetsmensen om hem heen zijn. Hij heeft zijn ogen niet in zijn zak en wil zelf ook wat doen voor het verzet, maar hij is nog te jong.

Met Koos, Gerhards vader, is er geen contact. Tussen de konvooivaarten naar Halifax zit hij steeds een paar weken in Liverpool, een belangrijke havenstad die ernstig gebombardeerd wordt. Koos leert de kordate Marian kennen, een RAF-pilote, met wie hij een liefdesrelatie krijgt. Zij noemt hem Jake en hij ontdekt dat zijn huwelijk minder perfect was dan zijn relatie is met Engelse Marian. Maar het zijn onzekere tijden, de angst dat iedere dag hun laatste samen zal zijn, is voelbaar.
In afwisselende hoofdstukken tussen Utrecht en Liverpool krijgt de lezer steeds meer mee van de gebeurtenissen in dat eerste anderhalve oorlogsjaar. De terreur van de NSB, en de reacties op de bezetter enerzijds in Nederland en het leven in Engeland werpen een licht op het gewone, dagelijkse leven van toen.

Willem Erné schrijft met vlotte pen en heeft kennis van zaken, die hij via levendige dialogen doseert. Zo krijgt de lezer ongemerkt veel achtergrondinformatie over de wereldtentoonstelling in New York, de opkomst van het Nazisme, de Spaanse burgeroorlog en het Joodse vraagstuk, om iets te noemen. Wetenschap die men anno 1941 allemaal gewoon wist.
De belangrijkste personages zijn Koos Siemelink en zijn zoon Gerhard, maar Erné schroomt niet om de perspectieven ook bij moeder Marianne of haar vriendin Tinie te leggen. Ook Werkman, Meier en Toet, de scheepsmaten van Koos volgen we soms in hun dagelijks leven. Een goede manier om met de verschillende karakters sterker mee te leven.

Het verhaal eindigt min of meer als een avonturenroman. Koos Siemelink vindt een weg om terug naar Nederland te komen om zich bij zijn vrouw en zoon te voegen. Als hij oog in oog komt te staan met de grootste vijand uit zijn jeugd zet dat een heel nieuwe toon.
“Van de liefde en de zee” heeft een sterk open einde. De lezer mag zelf invullen hoe het verder zal aflopen met de familie Siemelink. Een open einde dat vraagt om een vervolg. Een verzetsroman bijvoorbeeld, waarin vader en zoon de hoofdrol zullen spelen. Uiteindelijk hebben we nog ruim drie jaar oorlog voor de boeg, als deze roman na 448 bladzijden eindigt in oktober 1941.

Als inwoner van Utrecht-oost was voor mij het allermooiste de herkenning van de straatnamen, gebouwen, parken in Utrecht en omringende gemeenten. Zo dichtbij wordt het heel realistisch. Daarnaast, en vooral in de eerste hoofdstukken: de - ik denk zorgvuldige - beschrijving en beleving van die tijd. Vol verwachting van alle nieuwe technologische ontwikkelingen maar ook de huis-, tuin- en keukengewoontes en normen en waarden in die tijd. En passant krijg je nog wat interessante geschiedenislessen, muziekonderwijs en scheepvaarttechniek voorgeschoteld. En tot slot leest het ook nog eens weg als een spannend jongensboek. Kortom, ik heb het met heel veel plezier gelezen. Een echte aanrader!

Koos Siemelink, eerste machinist van het ss Padong, acteert als hoofdpersonage in Van de liefde en de zee. Koos bezoekt eind april 1940 de wereldtentoonstelling in New York, waar hem een hoopvolle blik in de toekomst wordt geboden.
Eenmaal weer op volle zee -op 10 mei 1940- vallen de Duitsers Nederland binnen. Thuis is onbereikbaar geworden en Koos wordt gedwongen te dienen in de konvooien tussen Liverpool en Canada, voortdurend belaagd door de Kriegsmarine en de Luftwaffe. Koos verblijft, tussen de vele konvooivaarten in, in Liverpool. Daar leert hij een RAF-pilote kennen waar hij een relatie mee aangaat.

Marianne, de vrouw van Koos, en hun twaalfjarige zoon Gerard verblijven nog altijd in Utrecht en worden gedwongen zich te conformeren aan de Duitse bezetters. Gerhard is een muzikale jongen. Hij gaat naar het Reformatorisch Gymnasium. Door zijn nadenkende aard en het feit dat hij een Joods vriendinnetje (Rebecca) krijgt, wordt hij zich allengs meer bewust van zijn negatieve gevoelens jegens de Duitsers.

“Gerhard Siemelink kon die avond niet in slaap komen. De eerste maten van Mozarts pianoconcert in d-mineur spookten door zijn hoofd. De dreigend pompende bassen en celli, gevolgd door de syncopische melodie… Het was magistraal, maar ook beangstigend.”

Van de liefde en de zee is een aangrijpend verhaal waarin de lezer wordt geconfronteerd met de angsten, emoties, gevaren en liefdes van de diverse personages en het leven in oorlogstijd.

“Op 14 mei was Rotterdam gebombardeerd en had Nederland gecapituleerd. De havenstad was van de aardbodem weggevaagd, duizenden mensen waren omgekomen en voor andere steden –Utrecht!- dreigde hetzelfde lot.”

Erné hanteert een zeer toegankelijke en beeldende schrijfstijl en geeft blijk van een rijke kennis met betrekking tot de feiten die hij beschrijft. De auteur weet bovendien de gevoelens van zijn, overigens zeer goed gekarakteriseerde, personages fraai te verwoorden. Ook de dialogen zijn geloofwaardig en werkelijk. Overigens komen niet alleen de hoofdpersonages, maar ook de diverse sub personages, prima uit de verf. Bijzonder detail is dat het verhaal gebaseerd is op de geschiedenis van de grootvader van Erné’s vrouw.

Van de liefde en de zee kent een open einde dat doet hopen op een vervolg.

Over de auteur
Willem Frederik Erné (Utrecht, 1953), is schrijver, vertaler en musicus. Hij werkte jarenlang als multi-instrumentalist bij Seth Gaaikema, Tineke Schouten en Henk Elsink. Midden jaren ’90 schreef hij enkele non-fictiejeugdboeken, waaronder Het Politieboek (Ploegsma). In 2017 publiceerde hij zijn eerste roman, De arrogantie van het doorgeefluik. Erné is getrouwd met Marguerite en woont in Duitsland.
Uitvoering
Uitgeverij De Wielen
ISBN: 9789082765311
Paperback, 448 pagina’s

Boek leest erg vlot
Goede verhaallijnen en een open einde wat vraagt om een vervolg
Goed in die tijd geplaatst

Ik vind ‘Van de liefde en de zee’ een prachtig boek. Het roept bij mij het gevoel op dat dit een onderwerp is dat niet vergeten mag worden. Wat ik mooi vind is dat wetenswaardigheden en feiten op een fijne en leesbare manier verweven zijn in de persoonlijke verhaallijnen.
Ieder jaar blijven er minder veteranen over die kunnen vertellen over deze donkere periode uit de geschiedenis. Ik hoop dat met (oorlog)romans als dit mooie boek van Willem Erné het toegankelijk blijft voor vele generaties en dat we daar onze eigen levenslessen uit mogen halen.