Veiligheid boven alles? essays over oorzaken en gevolgen van de risico-regelreflex

In onze samenleving is er langzamerhand een standaard overreactie op risico's en incidenten ontstaan, die vaak leidt tot overdreven maatregelen: de 'risicoregelreflex'. Het optreden van de overheid weerspiegelt deze tamelijk neurotische houding. Toch maken de pogingen om risico's uit te sluiten ons vaak niet veiliger, terwijl ze de samenleving wel kunnen opzadelen met disproportionele kosten en inbreuk op onze vrijheid. Over dit verschijnsel wordt regelmatig geschreven, maar de media en politiek tonen weinig belangstelling voor het feitelijke prijskaartje.

Moeten we die nadelen niet gewoon over hebben voor onze veiligheid? Deze vraag alleen al laat zien hoe geconditioneerd we zijn. Alsof alle risico's uitgesloten kunnen worden, en alsof geen prijs daarvoor te hoog is. Maar keer op keer blijkt dat een nuchtere afweging van kosten en bijwerkingen van veiligheidsmaatregelen geen stand houdt in de nabijheid van het toverwoord 'veiligheid' met al zijn diepe emoties - van de angst voor een catastrofe tot de hoop op verlossing. De tien eigenzinnige essays en speeches in Veiligheid boven alles? Presenteren inzichten en ideeën over de risico-regelreflex. Bijdragen uit pionierland Engeland stellen dat de reactie van het publiek op risico's wordt bepaald in het 'risk landscape', bevolkt met actoren zoals journalisten, politici, belangengroepen, bestuurders, experts, adviseurs en ambtenaren. Er zitten altijd actoren tussen met een belang om de omvang van risico's te overdrijven. 'The world of risk is spreading everywhere, so you see the rise of the risk actors.'

Ook bevat deze bundel vijftien voorbeelden die laten zien hoe risico-actoren in de praktijk zijn omgegaan met onder meer de Schipholbrand, de uitbraak van legionella, de 1750 onnodige ziekenhuisdoden en de ontsnapte tbs'er. Om verder te komen moeten we afrekenen met een aantal belemmerende overtuigingen die ons gevangen houden in de risico-regelreflex. Zoals het idee dat ieder ongeluk voorkomen had kunnen worden, en dus altijd iemands schuld is - daardoor ontstaat onproductief indekgedrag. Of het idee dat de overheid het wel zal opknappen en net zolang door moet gaan met preventieve maatregelen tot alle risico's bijna nul zijn.

De auteurs geven ook handvatten voor een nieuw handelingsperspectief. Bijvoorbeeld het ontlenen van zelfrespect aan de acceptatie van risico's. Of het delen van voor- en nadelen van risico's. En in ieder geval het transparanter maken van de afweging tussen kosten, baten en bijwerkingen van veiligheidsmaatregelen. Als we het mechanisme collectief leren doorzien kunnen journalisten, ambtenaren en politici elkaar beter bij de les houden.