Visser roman

Het liedje Suzanne van Herman van Veen blijft door het hoofd spoken bij het lezen van het boek van Rob van Essen: “Jezus was een visser, die het water zo vertrouwde, dat Hij zomaar over zee liep...” Visser is een heruitgave, de eerste druk verscheen in 2008, van de Libris Literatuur Prijs winnaar uit 2019. De auteur won deze prijs met De goede zoon. Het boek Visser werd genomineerd voor deze prijs in 2009 maar won niet. Hierdoor kreeg het boek beperkt aandacht en misschien wel minder aandacht dan het verdiende.

Het verhaal gaat over Jacob Visser, een docent geschiedenis in een klein plaatsje, die een verkeerde uitspraak gedaan heeft. Een journalist heeft dit opgepikt en brengt het verhaal naar buiten waardoor Visser in opspraak komt met enkele onplezierige gevolgen.

Rob van Essen heeft een heldere vertelstijl zonder veel poespas in zijn schrijfstijl, maar desondanks prachtig geschreven. Het taalgebruik heeft geen poespas nodig. Het verhaal wordt langzaam opgebouwd en de spanning stijgt door de onbetrouwbare ik persoon niet zelf niet al te veel vertelt, eerder afwachtend is. De auteur speelt soepel met ironie en cynisme op verschillende vlakken. Hij laat de lezer zelf het verhaal invullen en inkleuren en een oordeel vellen, of juist niet. Van Essen dwingt je tot associeren met zijn roman. Hij weet precies waar hij de roman moet laten schuren en waar het verhaal juist schrijnend wordt. De diverse bijpersonages zetten de lezer eveneens af en toe op het verkeerde been. Van Essen komt niet met een kant en klare oplossing maar laat dit over aan de lezer. Is Visser de uitverkorene, de onschuldige, de man met de verkeerde principes of juist het slachtoffer? Of is hij juist van alles wat?

Visser is een knap geconstrueerde roman met enerzijds verwijzingen naar het bijbelverhaal en anderzijds naar Nazi Duitsland en de weg naar de Holocaust. Een scherpzinnig en hallucinerend verhaal dat soms walging kan oproepen maar tegelijkertijd deerniswekkend is, een verhaal waarbij afschuw en compassie strijden om voorrang.

Van deze schrijver las ik 'de man met goede schoenen' en 'de goede zoon'. Beide prachtig! Enthousiast kocht ik ook 'Visser ( 2008)'; dat had ik niet moeten doen. Wat dan wel weer mooi was: verrassend te zien hoe Rob van Essen zich in de 10 jaar tussen 'Visser' en 'De goede zoon' heeft ontwikkeld tot een schrijver van formaat. Ik verheug me op meer.........

Jacob Visser heeft het helemaal voor elkaar: hij heeft een eigen huis, een vaste baan als leerkracht geschiedenis en een dochter die op trouwen staat. Een ongelukkige uitspraak tijdens een van zijn lessen zet zijn leven helemaal op zijn kop. Hij komt in een mediastorm terecht en zonder het zelf te willen, staan er jongeren op die in hem het ideale extreem-rechtse boegbeeld zien.

Het leven van Visser blijkt een pak minder rooskleurig dan aanvankelijk aangenomen. Zijn huwelijk zit op een dood spoor en echte vrienden lijkt hij ook niet te hebben. Hoewel heel wat mensen met hem converseren, start hij zelf zelden een gesprek. De gebeurtenissen uit zijn verleden maakten hem apathisch, alles lijkt hem te overkomen, zonder dat hij de aandrang voelt om in te grijpen. Het lijkt wel alsof hij geleefd wordt, bovendien lijkt de wereld rondom hem er alleen maar gekker op te worden.

Toch kan je als lezer niet anders dan sympathie te koesteren voor het hoofdpersonage. Zelfs wanneer hij net na de moord op een cliniclown zelf op eigenzinnige, maar innemende wijze de taak van clown op zich neemt, blijft hij op vreemde manier sympathiek. Doorheen het verhaal wordt Visser steeds meer verward, hij loopt verloren in eigen gedachten en weet op de duur niet meer wat echt is en wat niet.

Het verhaal bulkt van de ironie, van maatschappijkritiek ook en blijft 10 jaar na de eerste verschijningsdatum nog steeds relevant, mede door het onderliggende thema. Verdriet en mentale problemen zijn niet zichtbaar, diep vanbinnen schuilt er in iedere clown ook tristesse.

Visser is een prachtroman, een boek dat je in één ruk uitleest en dat geen moment verveelt.

“Zonder geweten ben je het beste af, omdat je dan gewoon kunt doen wat je wilt”. Deze terloops gemaakte opmerking in een klas waar de geschiedenisleraar Visser les geeft, is de start van een heuse nachtmerrie. Visser, een eenzame, verdrietige man, die niet over het verlies van zijn dochtertje heen komt, wordt door fascistische jongelui uitgeroepen tot hun leider. Het boek is boeiend en hartverscheurend. Je blijft hopen dat Visser uit zijn sombere gevoelens heen kan kijken en het leven weer op kan pakken. Zijn huwelijk is blijven door sudderen omdat hij en zijn vrouw hun andere dochter ook nog niet met een scheiding wilden opzadelen. Duidelijk is dat Visser een onverwerkt verdriet heeft waar hij niet over kan praten. Niet met zijn vrouw en niet met zijn vriend. Het lijkt of hij leeft met desinteresse met de omgeving. Toch blijf je, als lezer, geïnteresseerd in Visser en hoop je dat hij de warmte in zijn leven terug kan vinden. Al met al een bijzonder boek wat van het begin tot het eind blijft boeien.

Daar waar de roman ‘Visser’ van Rob van Essen eerst driemaal werd uitgegeven bij Nieuw Amsterdam, is nu een nieuwe druk uitgegeven door Atlas Contact. Van Essens zesde boek werd in 2009 genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Je leest over geschiedenisleraar Jacob Visser die moet omgaan met een aantal zaken: een verkeerd geïnterpreteerde uitspraak in het klaslokaal met de bijbehorende gevolgen en zijn jong overleden dochter. Wat heeft hij gezegd? Hoe gebruiken de neonazi’s zijn uitspraak voor hun idealen? Hoe gaat hij om met een oude vriend, die hem nu al journalist lastig valt?

Na het dichtslaan van het boek krijg je antwoord op bovengenoemde vragen. Echter lees je geen scène over hetgeen daadwerkelijk gebeurd is in het klaslokaal, jammer! De roman gaat juist in op de gevolgen, het uit de context trekken van een uitspraak en over een man die alles verloren is en waarvan het leven aan hem voorbij gaat. Niks interesseert hem meer, niks schokt hem meer. Het is bijzonder om te lezen hoe stoïcijns hij hiermee omgaat.

De schrijfstijl van Van Essen is prettig. De roman is opgebouwd uit korte hoofdstukken. De auteur heeft oog voor detail zonder langdradig te zijn en maakt aparte vergelijkingen. Hierdoor kun je je een goed beeld vormen: ‘Twee vrouwen van een jaar of vijftig lopen het terras op en nemen plaats aan een tafeltje. De rotanstoelen kraken als ze gaan zitten. Gerimpelde ballonnen, gevuld met oude lucht, denk Jacob.’ (2019: 73). Door de prettige afwisseling van dialogen en beschrijvingen lees je het vrij vlot uit.

De roman bevat filosofische vraagstukken met verwijzingen naar actuele zaken zoals de sterken vs. de zwakkeren, de gekleurdheid van de media en de discussie over dodenherdenking op 4 mei. Daarnaast gebeuren er aparte dingen of wordt de lezer op het verkeerde been gezet. De iconische uitspraken van Jacob Visser zorgen voor wat luchtigheid bij de weemoedige thema’s.

‘Visser’ heeft nog een week op mijn tafel gelegen aangezien ik het lastig vond om een mening te vormen over het boek. De roman nodigt uit om te herlezen, want na één lezing haal je waarschijnlijk niet alle betekenissen eruit. Er blijft ook een hoop impliciet. ‘Visser’ is een boek dat vervreemdt en tot nadenken zet. Het is uniek en anders dan ik had verwacht. Een aanrader? Ik weet het oprecht niet.

Wat een goed boek! Het boek gaat over wat er allemaal gebeurd als Jacob Visser, het hoofdpersonage, iets ondoordachts zegt in de klas. We lezen hoe iedereen op deze uitspraak reageert, zijn familie, de jongeren in de klas en zijn oude vriend. En vooral hoe Jacob zelf met alle gebeurtenissen omgaat. Het boek leest fijn, je wilt graag weten hoe het afloopt. Er zit humor in het boek maar het verhaal is ook treurig en soms ook aangrijpend. Dat het boek op de shortlist van de Libris Literatuurlijst in 2009 stond begrijp ik, het is een boek wat alle elementen in zich heeft van goede Nederlandse literatuur.

Rob van Essen heeft een hele eigen stijl die vlot wegleest, vol humor zit en licht absurdistisch is. Visser is een boek dat ruim 10 jaar geleden voor het eerst verscheen, maar het is nog steeds ontzettend actueel. Het is een thema waar niet snel een boek over geschreven wordt, en Van Essen mijdt dan ook geen gevoeligheden en schrijft het direct en scherp op.

Het hoofdpersonage begint als een onverschillige man, waarbij het lijkt alsof alles wat er gebeurt en aan hem toegeschreven wordt hem niets uitmaakt. Maar zodra de problemen zich opstapelen en de verwarring toeneemt wordt de situatie nijpender en krijg je het ook als lezer een beetje benauwd bij de vraag hoe hij zich hier ooit uit moet werken.

Het boek zit vol droge humor, het werkt ontzettend goed om het boek, met dit onderwerp, luchtig te houden. Een aantal scenes zijn behoorlijk absurdistisch en het past helemaal bij de draaikolk van gebeurtenissen die rondom Visser ontstaat.
Bovendien: je hebt het zo uit! Met slechts 220 en de vlotte schrijfstijl ben je er zo doorheen. En eigenlijk is dat ergens wel jammer (al is het verhaal perfect af!).

Met enige regelmaat verschijnt er een Nederlandse roman met een leraar in de hoofdrol. Zoals Bint (1934) van Bordewijk, Een lust voor het oog (1977) van Siebelink, De ziekte van Lodesteijn (1986) van Weemoedt, en Meesterschap (2005) van Wind. Rob van Essen, winnaar van de Libris literatuurprijs 2019, kan aan dat rijtje worden toegevoegd. In 2008 kwam zijn roman Visser over geschiedenisleraar Jacob Visser uit. Een goed idee van de uitgever om dit boek van Rob van Essen na diens prijswinnende roman Een goede zoon opnieuw uit te brengen.
Jacob Visser is een geliefde docent op een middelbare school die te maken krijgt met de gevolgen van een nogal ongelukkige opmerking die hij zich laat ontvallen in een van zijn lessen. Ultra-rechtse jongeren gaan ermee aan de haal, en richten zelfs een nieuwe beweging op, de Visserjeugd. Door de schoolleiding wordt Visser met ziekteverlof gestuurd. Visser doolt en dwaalt door de dreven van zijn woonplaats en van de grote stad in de buurt, en blijkt ook rond te lopen met een slecht verwerkt persoonlijk verlies. In 32 korte hoofdstukken weet Rob van Essen de escalatie in de door hem gecreëerde wereld op een boeiende wijze te beschrijven. Iets minder toeval had voor mij de geloofwaardigheid wel vergroot.

Wie Visser van Rob van Essen in 2008 is ontgaan heeft nu opnieuw een kans om deze tot nadenken stemmende, actuele en onderhoudende roman van een vooraanstaande Nederlandse schrijver tot zich te nemen.

Geschreven bij Visser

Rob van Essen houdt ons opnieuw op onovertroffen wijze de spiegel voor van onze maatschappij; hoe makkelijk misverstanden geboren kunnen worden, hoe makkelijk we met zijn allen met onze vinger wijzen. Een humor die zijn weerga niet kent.

Geschiedenisleraar Jacob Visser woont in een klein plattelandsdorp, heeft een dochter die gaat trouwen en een vrouw waarmee hij, afgezien van een huis, niet veel meer deelt. Het verhaal begint nadat hij voor de klas iets ondoordachts zegt en de lokale journalist, ooit een ouder vriend, er lucht van krijgt. Een groepje neonazi’s benoemt de leraar vervolgens tot hun leider. Visser belandt van de ene absurde gebeurtenis in de andere en probeert intussen te dealen met onverwerkt verdriet. Is hij in staat het tij te keren? Of wordt hij aan de schandpaal genageld?

Dit is het tweede boek dat ik van Rob van Essen heb gelezen, nadat ik eerder het met de Libris Literatuur Prijs bekroonde “De goede zoon” las. Visser is een roman die zich afspeelt in een wereld vergelijkbaar met die van ons. Het dorp, de mensen en de verhaallijn zouden zomaar in het echt kunnen plaatsvinden. Toch voelt het verhaal en de omgeving een tikkeltje absurdistisch. Dit gaat niet zo ver als in de goede zoon, waar veel utopische elementen inzitten, maar toch lijkt het mij kenmerkend voor van Essen.

Qua schrijfstijl vond ik het boek makkelijker dan de goede zoon, maar nog steeds is het net niet helemaal mijn ding. Ik heb er toch voor mijn doen lang overgedaan, omdat ik mezelf niet helemaal kon verliezen in het verhaal. Gelukkig is het boek daarentegen niet te ingewikkeld en zitten er geen megalange zinnen in (waar ik in de goede zoon wel eens moeite mee had). Wel ergerde ik mij ook in dit boek weer aan de hoofdpersoon. Visser laat namelijk alles maar over zich heenkomen, zonder dat hij voor zichzelf opkomt. Zo legt hij geen een keer uit wat hij nou precies voor de klas zei en waarom hij dit zei. Hebben de leerlingen zijn woorden verdraaid? Of niet? En wat vindt hij eigenlijk zelf van het hele gebeuren? Visser spreekt geen enkele keer zijn mening uit, waardoor ik mij onrustig voelde tijdens het lezen. Soms wilde ik het boek boos wegleggen.

Ergens denk ik dat dit misschien ook wel de kracht is van Rob van Essen. Ik blijf namelijk wel geboeid tijdens het lezen en het verhaal zet me aan het denken over de maatschappij. Ik denk dat je complete filosofische theorieën kan loslaten op de karakters en hun verhouding tot de maatschappij, maar zo ver zal ik niet gaan...

Tot slot wil ik Van Essen nog een pluim geven. Het ‘onverwerkte verdriet en de vervreemding en eenzaamheid die daaruit volgen’ is op een bijzondere manier, heel subtiel door het verhaal vervlochten. Prachtig gedaan!