Welkom in het paradijs

Onlangs verscheen Welkom in het Paradijs, het derde boek van historica en journaliste Tineke Bennema. Tussen 1994 en 2002 leefde ze met haar Palestijnse man in al-Ram, een dorpje tussen Jeruzalem en Ramallah. Alleen haar debuut Checkpoint Jeruzalem verscheen in die periode (2001), de overige twee boeken verschenen pas jaren later. In alle boeken ligt de nadruk op het dagelijkse leven van de Palestijnen, niet op heroïsche verzetsdaden of de soms wrede onderdrukking door Israël.

Checkpoint Jeruzalem en Welkom in het Paradijs lijken erg op elkaar, maar er zijn ook verschillen. Het zijn allebei verhalenbundels met korte schetsen uit het dagelijkse leven van Palestijnen. Veel verhalen in Checkpoint Jeruzalem beslaan slechts een bladzijde en in dat boek speelt Bennema zelf in belangrijke mate mee, als observator en geobserveerde. Haar toetreding tot een Palestijnse familie, de gebruiken, de culturele do’s en don’ts, of de problemen met een verblijfsvergunning (de identiteitskaart is een berucht middel van de Israëlische ambtenarij om Palestijnse gezinshereniging of -vorming tegen te gaan).

In Welkom in het Paradijs zijn de verhalen langer, ontbreekt de aanwezigheid van de auteur als personage en is de bezetting nog verder naar de achtergrond verdreven. Hier zien we Palestijnen die allerlei baantjes hebben om zelf het hoofd boven water te houden en voor hun familie te kunnen zorgen. Palestijnen die verliefd worden, affaires hebben, aan seks doen, huwelijksproblemen hebben, toeristen versieren, enorm veel tijd besteden aan het bereiden van hun maaltijden, of opgroeien in een wereld die voor elk kind vallen en opstaan betekent.

Er is een mooi symbolisch verhaal over een varkensboer – een christelijke Palestijn – die erg gehecht was aan een aantal van zijn dieren. Hij had deze varkens Russische namen gegeven, natuurlijk geen joodse of islamitische. Maar hij komt in conflict met zowel de islamitische als de joodse buren. Op een gegeven moment vindt hij een aantal dieren met doorgesneden nek. Een briefje met een waarschuwing in het Hebreeuws, waarschijnlijk van kolonisten.

Natuurlijk is het recente verleden alom aanwezig. Tijdens elk uitje dat men zich kan veroorloven stuit men wel op restanten van wat eens hun land, zelfs hun huis, was. Het brandende water van de Dode Zee is voor hen het hoogst haalbare, niet de weldadige Middellandse Zee. Soms komt er iemand terug die weken of jaren in een Israëlische gevangenis heeft gezeten en als een held wordt onthaald. Of iemand die in het buitenland heeft gestudeerd en heeft ervaren hoe het leven buiten de bezetting kan zijn.

Maar al met al zijn het vooral de vaak intieme portretten die het belang van Bennema’s verhalen bepalen. Het overgrote deel van de gewelddadige incidenten haalt hier het nieuws niet, laat staan het echte leven, het overleven, van mensen van wie je met recht kunt zeggen dat de geschiedenis hun is overkomen. Haar verhalen zijn natuurlijk niet representatief voor de Palestijnse gemeenschap als geheel, er zijn immers Palestijnse elites, intellectuelen, verzetsgroepen of streng religieuze groeperingen. Maar zoals overal bestaat het grootste deel van de bevolking uit mensen die bezig zijn met het hier en nu, die willen dat hun kinderen het beter zullen krijgen dan zij, die hopen op een fatsoenlijk maal en een baan waar ze trots op kunnen zijn.

De titel “Het zijn net mensen” was al door Joris Luyendijk gebruikt. Het zou de overkoepelende benaming voor het werk van Bennema kunnen zijn: tegenover het cynische genoegen waarmee de media zich op excessen storten staat de realiteit van alledag, de mens als kwetsbaar, zoekend, sociaal wezen in een onbegrijpelijke en vaak vijandige wereld.

Historica en journaliste Tineke Bennema is gezegend met een groot schrijftalent, een scherpe, kritische geest en een flinke dosis lef. Dat bewees ze al met 'Checkpoint Jeruzalem. Een Nederlandse vrouw aan Palestijnse kant', haar overtuigende debuut in 2001. Hierin beschrijft zij met een journalistieke pen op een even lichtvoetige als indringende manier haar persoonlijke ervaringen op de Westelijke Jordaanoever. In 2007 volgde 'De last van Khalil'. In dit indrukwekkende non-fictieboek, gebaseerd op oral history en uitgebreid bronnenonderzoek, reconstrueert zij het leven van hammal ('lastdrager') Khalil Abu Nigme tegen de achtergrond van de geschiedenis van Jeruzalem en Palestina in de twintigste eeuw. En nu, weer zeven jaar later, bewijst Tineke Bennema met haar nieuwe verhalenbundel 'Welkom in het paradijs' dat ze ook het genre verhalend proza beheerst. En hoe!

'Welkom in het paradijs' telt twaalf juwelen van verhalen over dagelijkse belevenissen van 'gewone' Palestijnen in de Palestijnse gebieden. Stuk voor stuk een ode aan de menselijke veerkracht in barre, onveilige omstandigheden. Soms hilarisch en anekdotisch, maar altijd met een tragikomische ondertoon. Met vaart geschreven bovendien, in een rijke, beeldende stijl, vol onderkoelde humor, verrassende wendingen en zinnen die je (mij in elk geval) als mokerslagen raken. Zoals de opening van het verhaal 'Vuilnis': 'Net als mensen zijn er dorpen die nergens bij lijken te horen'. Veel te genieten dus. Toen ik begon met lezen, kon ik dan ook niet meer stoppen. 'Welkom in het paradijs' heeft op mij een onuitwisbare indruk gemaakt. Kopen mensen, en lezen!