De tuinen van Bomarzo

Geschreven bij De Tuinen Van Bomarzo Verzameld Werk

Bij de dood van Hella Haasse neem ik de vrijheid om een oude notitie uit 2004 alsnog als boekbespreking voor te leggen.

Ik las “Bomarzo” voor het eerst in 1975. Dus gaat het boek nu over geheugen. Niet over herinnering, dat zou te mooi zijn, dan zou ik iets niet vergeten zijn. Nee, over geheugen, en de weg daar in.
Het was onmiddellijk van Hella S. Haasse mijn lievelingsboek, het mooiste ook, want het helderste. Het boek was niet vertellen, het was “zien”. Niet sprak Haasse mijn gehoor aan, ik zag met haar ogen. Het boek was voor mij zo lucide als alleen een droom kan zijn. Het boek was onmiddellijk de norm waaraan ik andere boeken mat. Jarenlang ben ik al lezend steeds weer licht onbevredigd gebleven wanneer ik een boek uit had. Totdat ik langzaam “Bomarzo” ging vergeten.
Nu, dertig jaar later, kijk ik weer de omslag van de oude Salamander-pocket aan: een schilderij van Dolf Zwerver. Door de spijlen van een gesloten hek zie je een weids labyrinthisch landschap. Zo is dat. Mijn geheugen: tralies waardoorheen ik kijk naar waar ik niet kan komen.
Dertig jaar later. “Het is begonnen met dromen”. En, wat verderop die eerste bladzijde, de zin waarvan ik wist dat ik deze, onherinnerd, zou vinden; de zin waarin Haasse stelt dat verschijnselen, dingen, mensen, betekenis krijgen naar de mate van hun ingewikkeldheid, van hun verborgenheid.
Herlezen levert mij altijd vreemde gewaarwordingen op: geheugen is een raar werkend mechanisme. Eigenlijk lees ik zo’n boek, zoals nu “Bomarzo” voor de eerste keer, ik ontdek zoveel dingen. Het is geen her-ontdekken, want ik meen doorgaans zeker te weten dat ik een bepaald iets bij de eerste lezing niet ontdekt heb gewoon omdat ik het niet gesnapt heb, toen. Voorbeeld. Haasse citeert een anoniemeling: “terra est daedalus”. Toen ik “Bomarzo” de eerste keer las had ik Dedalus’ dagtocht door Dublin al lang gelezen. Evengoed geen belletje dat ging rinkelen. Ik weet ook zeker dat ik toentertijd mijn Latijnse woordenboek niet heb opgeslagen om te ontdekken dat “Daedalus” “kunstmatig, gekunsteld” betekent. Wat natuurlijk heel fijn is, voor een Joyce-adept. Nu.
Troje duidt Haasse als centrum van labyrinthische religie. Lees ik ook voor het eerst. Ik zie Odysseus proberen te vliegen, net als de goede Bloom, die dag in juni. Nu.
Nog een streek van het geheugen. Toen had ik “Het woud der verwachting” en “De scharlaken stad” nog niet gelezen. In de tussentijd wel natuurlijk. En wat echoen ze mee onder het lezen van “Bomarzo”. Bijna zou ik het woord “herontdekking” in de mond nemen.
Het is zoals Haasse zegt: hoe meer verborgenheid, hoe meer betekenis.
Ik moet de gevolgtrekking wel maken dat ik echt een ander ben, een ander dan de 21- jarige die in ‘75 “De tuinen van Bomarzo” las. Wat ik een vreemde gewaarwording vind, om dat zo duidelijk te lezen.
Haasse gebruikt de tuinen als een soort geheugenmachine, als een ordenend apparaat. Er lijkt een soort hoofdpersoon te zijn, maar die wijkt almaar, als een vluchtende Arethusa: er is iemand die herinnerd wil worden. Bewegend door het labyrinthische Bomarzo brengt Haasse als het ware haar geheugen in kaart om er achter te komen wie dat was, die andere, ooit. En het is voor mij een open vraag of ze daar uit is gekomen.

Ik weet niet meer waarom ik het boek toen zo ontzettend prachtig vond. Deze beschouwing overlezend: ik vind het nu prachtig omdat het zo’n hermetisch boek is, hermetisch als een droom, waar ik met mijn herinnering niet uit de voeten kan. Immers, ik ben Daedalus niet, ik kom het labyrinth niet uit: ik zie me opeens lopen achter het hek dat Zwerver schilderde. Mezelf dan, niet die andere.

Goed, gekunsteld; okay, ik kom er niet uit.
Dit is dan ook geen bespreking, dit is geen aansporing om het boek te kopen. Dit is een uitdaging, aan hen die dit boek ooit lazen: herlees het!

28 september 2004

Geschreven bij De Tuinen Van Bomarzo Verzameld Werk

Wat Kees Fens over dit boekwerk heeft gezegd en geschreven, kan alleen maar volmondig worden ondersteund: het is een (klein) meesterwerk! Tja, alleen voor fijnproevers .....

Geschreven bij De tuinen van Bomarzo

Fantastisch om te lezen

Geschreven bij De Tuinen Van Bomarzo Verzameld Werk

Een apart verhaal, geschikt voor mensen die van mysterieuze dingen houden.

Geschreven bij De tuinen van Bomarzo

Goed geschreven; absolute aanrader als je zelf de tuinen van Bomarzo gaat bezoeken

Geschreven bij De tuinen van Bomarzo

Positieve punten van dit artikel zijn: goede kwaliteit en voordelige koop.

Geschreven bij De tuinen van Bomarzo

Wat ik goed vind aan dit artikel: voordelige koop.