Etnische zuivering in Midden-Europa Natiestaat en staatsburgerschap in de XXe eeuw

Van der Plank beschrijft en analyseert geweld van de etnische zuiveringen tussen 1910 en 1950 als een proces dat alleen in Midden-Europa in totaal al zo'n 37 miljoen mensen van huis en haard verdreef en deels ombracht. Hij vraagt zich echter af of dit misschien zelfs het onvermijdelijke leerproces van een liberale en tolerante democratie-in-wording is: "Democratie kan niet per verdrag en decreet uitgeroepen worden. Zij moet ontstaan in een proces waarin belangengroepen door schade en schande leren, dat zij hun belangen beter volgens de spelregels van het parlementaire forum kunnen behartigen, en dat het staatsbestel hen daarbij allen dient."
Jeroen Buve, Directeur Rudolf von Laun Instituut

Pieter van der Plank heeft een magnum opus geproduceerd waarin hij op bondige wijze de vele ingewikkelde situaties die de geschiedenis van grote delen van het moderne Europa hebben gevormd, tegen het licht houdt. Ik verwelkom deze studie als een belangrijke inventarisatie en ook als een waardevolle analyse van historische situaties, conflicten en hun oorzaken, die ons lessen voor de toekomst kan leren, alleen al omdat de desintegratie en vorming van staten nog steeds niet achter de rug lijkt te zijn. ( . . . ) Het is van levensbelang dat alle aspecten van de geschiedenis van Midden-Europa, inclusief de meest pijnlijke, verteld en verklaard kunnen worden door grondig onderzoek. Ik hoop dat de lezer het met mij eens is dat aca-demische reflectie nodig is, maar óók een doortastend handelen om ieder proces van etnische zuivering van meet af aan een halt toe te roepen. Het is een proces dat gemakkelijk op gang komt, maar eenmaal begonnen, moeilijk onder controle te krijgen is.
Ruud Lubbers, Hoge Commissaris voor Vluchtelingen van de Verenigde Naties

Het wezen van de natiestaat werd het eerst uitdrukkelijk geformuleerd in het programma van de revolutionaire Franse republiek van 1792 - liberté, égalité, fraternité - en lag sindsdien verankerd in een door de staat omgrens-de culturele uniformiteit en collectieve identiteit, waarbinnen de mens zich kon emanciperen door persoonlijk gelijkheid te verwerven als een politiek mondige, economisch vrije en sociaal-solidaire staatsburger. Om zover te komen was in West-Europa een voorbereidend proces van eeuwen voorafgegaan. De bevestiging van dit proces vond plaats in de democratisering die nog de hele XIXe eeuw in beslag zou nemen.
Pieter van der Plank