Handboek Kadreren in Fotografie en Film mythes en misverstanden over compositie

Het eerste deel van het boek gaat in op hoe kadrering kan worden gebruikt om een idee kracht bij te zetten. Hoe verduidelijk je door kadrering zaken als eenzaamheid, samen zijn, in een hoek gedreven worden, verlaten zijn etc. Op zich zijn de methoden daartoe vrij voor de hand liggend. Dhr. Coolsma omschrijft geïllustreerd met enkele voorbeelden hoe het hele beeldveld daarvoor gebruikt kan worden en hoe "Tekens" daaraan kunnen bijdragen.
In het geheel wordt er vanuit gegaan dacht elk beeld een idee zit, zeg maar een verhaal wat de maker wil vertellen.
Hoewel dit het interessantste stuk van het boek is, is het ook allemaal vrij voor de hand liggend.

In het tweede deel van het boek lijkt het de schrijver er louter om te doen de gulden snede te bekritiseren. Bijna in de gehele tweede helft worden er in steeds weer iets andere bewoordingen verteld dat zij die over de gulden snede vertellen, dat steeds zonder goede onderbouwing doen. Daarbij noemt de heer Coolsma een aantal voorbeelden om te bewijzen dat de gulden snede onzin is. Naar mijn idee is voor elke beredenering echter wel een uitzondering te vinden, dus is het een beetje kort door de bocht om de gulden snede dan maar naar het rijk der fabelen te verwijzen.

Ook probeert hij korte metten te maken met de opvatting dat beeldelementen je oog door een afbeelding kunnen lijden en daardoor je via een bepaalde volgorde een afbeelding laten beleven. Voornaamste reden dat hij het als onzin ervaart is dat we anders in een film wel heel hard moeten werken om beelden "te lezen". Wellicht gaat hij er daarbij vanuit dat elke scene maar één beeld bevat, maar naar mijn idee is het leze van een beeld iets wat vrijwel onopgemerkt gebeurd, net als het lezen van een houding, een sfeer etc. kan alles ertoe bij dragen dat een beeld een bepaald idee overbrengt. Vaak wordt in een foto bijvoorbeeld een s-vormig element of een diagonaal gebruikt om het ook langs verschillende elementen te lijden. Denk daarbij aan een kronkelende rivier of weg of een perspectivische lijn. De heer Coolsma acht dat blijkbaar als totaal onbelangrijk en wijdt dan ook niet uit over hoe dergelijke elementen kunnen worden gebruikt in de kadrering. Door het min of meer ontkennen van iets als de gulden snede (met name omdat esthetiek in zijn opinie nooit een doel op zich mag zijn), lijkt het erop of elk punt in een foto op de zelfde manier de aandacht trekt, maar dan wel een andere idee kan overbrengen. In zekere zin is het wel zo, maar alléén als je alléén uitgaat van het wat je als kijker wel ziet. Plaats je niks op de gulden snede in een foto, gaat je aandacht dus naar andere dele van een foto, zie zo goed hun verhaal kunnen doen. Wil je echter dat iets aan bijvoorbeeld de beeldrand de aandacht trekt, lijkt het mij raadzaam er rekening mee te houden dat als je daarnaast een element van soortgelijk "gewicht" op de gulden snede (of een andere sterke lijn) plaatst je aandacht eerder naar het element op de gulden snede zal gaan dan andersom. Maar goed, de heer Coolsma is die reden blijkbaar niet toegedaan.

Ik vind het een goede gewoonte van docenten als zij zowel wijzen op de volgens hun belangrijke manieren om een foto iets te laten illustreren, als de andere methoden waar zij misschien minder hun voorkeur aangeven. Je mag dan best zeggen dat je het belangrijk vindt om het hele beeldveld te gebruiken etc. Maar als je dan toch de moeite neemt om een half boek vol te schrijven over de waarom de gulden snede overgewaardeerd is, ook iets meer over hoe de gulden snede geacht wordt te werken.

Zoals gezegd is het nu een boek wat voor de helft wel redelijk interessant kan zijn, maar misschien wat veel open deuren intrapt, en voor de andere helft alleen maar zuur reageert op andere opvattingen aangaande de gulden snede.

Een gemiste kans, zeker gezien de op de achterkant vermelde staat van dienst van de heer Coolsma.

In een van mijn lessen hoorde ik over een kritische review over dit boek. Ik schrijf nooit reviews, nu moet dat maar.
Dit Handboek gaat over uitdrukken en hoe kadreren daarbij helpt, niet om beelden zogenaamd mooier te maken. Eindelijk bood dit boek mij als docent essentiële eye-openers. Al ligt het voor de hand, waarom is er nooit eerder over geschreven?
H1 over uitdrukken is essentiëel en inspirerend, H2 een verrassende grondslag voor kadreren: hoe we ruimte ervaren en gebruiken. De zes volgende hoofdstukken illustreren dat uitdrukken en die grondslag heel goed.

Stellingen als "over compositie is alleen iets zinnigs te zeggen als je dat relateert aan wat makers willen uitdrukken" en dus "alleen het idee dicteert de vorm" helpen regels pas te gebruiken als dat een idee/bedoeling versterkt, niet zomaar een garantie dat beelden zou verbeteren. Intuïtie als je bedoelingen niet kunt verwoorden, gaat dit boek niet uit de weg.

Mijn lessen zijn erdoor veranderd. De grondslag uit H2 leg ik niet direct uit, ik laat eerst een idee uitdrukken, bij de bespreking help ik ontdekken hoe dat met kadreren te versterken. Bij nieuwe oefeningen laat ik zelf erover nadenken, en "kijk met je buik"! Daarna pas over die grondslag en waardoor dat "werkt". Omdat het inderdaad voor de hand ligt verrast dat. Want vorm moet dicht bij kijkers liggen om bedoelingen te ervaren. Wel vraagt "context" aandacht, dat ligt helemaal niet voor de hand.

Twee hoofdstukken over de gulden snede (gs) zijn genuanceerd en genezen je ervan dat dit ene vaste schema al het uitdrukken zou kunnen dienen. Hoe kan zowel het toepassen als het zogenoemde 'ontkennen' van de gs voor vermeende schoonheid en balans zorgen? En daar zelfs geen idee voor nodig is? De gs sluit meeste expressie dus uit! Citaten uit wetenschappelijke bron leren dat de gs een mythe is.
Aangenomen zekerheden laten moeilijk los, de gs duidelijk ook. Als gelovigen horen dat de aarde niet in 6 dagen kan zijn geschapen, hebben ook zij moeite met onderbouwde visies. Inzicht moet groeien.

Dit handboek is inspirerend voor collega-docenten en anderen.