Hhhh

Geschreven bij Hhhh

Praag, mei 1942, de aanslag op Heydrich, een van de wreedste nazibeulen, rechterhand van Himmler, “onderkoning” van Tsjechië, een favoriet van de Führer. Heydrich sneeft uiteindelijk door een infectie van de wonden die hij opliep. Het duurt weken voordat de nazi’s, dankzij een verrader, de daders vinden. Dat overleven ze niet. Maar nog veel meer mensen moeten de aanslag met de dood bekopen. Uiteindelijk betalen duizenden mensen met hun leven. De bezetting en de oorlog zullen nog een paar jaar door gaan.
De schrijver wil ten eerste de daders èn de mensen die hen hielpen gedenken. Niet dat zij daar aan wat aan hebben, maar om voor ons allemaal, nu, betekenis te hebben. Ten tweede wil hij misschien de protoganisten er alsnog van overtuigen dat de aanslag ergens goed voor was, zo schrijft hij (blz.402), ondanks de oorlog, ondanks de doden. En zichzelf en en de lezer ook.
Hij wil daarom alleen maar feiten te geven. Binet komt er natuurlijk snel achter dat de werkelijkheid te complex is, en dat er veel niet bekend is met betrekking tot de aanslag. Deze problemen zijn oplosbaar door literaire middelen in te zetten. Maar Binet wil geen literair verhaal schrijven, want de literatuur vraagt om middelen die werkelijkheid het uiteindelijk af laten leggen tegen vormeisen. Literatuur komt zoals Kellendonk zei neer op “a temporary suspension of disbelief”, dat ongeloof doet de gevallenen geen recht is de stelling van Binet.
Hij lost dit op door tussendoor steeds te beschrijven hoe het boek gaandeweg tot stand komt. Hij leest boeken, hij kijkt films, hij praat erover met zijn geliefde, hij gaat naar Praag, hij etaleert zijn scrupules, hij benoemt zijn verlangens. Hij zou vooral in de werkelijkheid van toen willen kunnen ingrijpen, de afloop veranderen of het noodlot zo lang mogelijk op afstand houden. Let wel: in de werkelijkheid, en niet in het verhaal.
Binet hanteert een droge journalistieke stijl, geen gedachtenstromen, geen “literaire” wendingen, geen gepsychologiseer. De hoofdstukken zijn kort, het mag geen vloeiend verhaal worden. (Ik kan het niet helpen om al lezend af en toe aan een ander boek te denken dat de waanzin en wreedheid van de nazi’s over het voetlicht brengt: “Les bienveillantes” van Littell. Net als Binet overigens, die zich een paar keer tegen Littell af zet, omdat deze er literatuur van maakt.)
HHhH komt op mij over als een moderne documentaire. Een legpuzzel van veel korte shots die wel een chronologische volgorde kennen, maar de aansluiting tussen de fragmenten moet vooral komen van de voice-over van de maker die het verband tot stand brengt door zijn eigen persoonlijke zoektocht uit de doeken te doen. Fascinerend. Leerzaam. Boeiend. Ethische vragen stellend.
Maar uiteindelijk is het een uiterst literaire compositie. Enkele keren geeft Binet toe dat hij als het ware vuile handen moet maken om verder te kunnen: literatuur maken dus. En er staat niet zomaar “roman” op het titelblad.
De vraag bij de aanslag is: wat het het allemaal waard? Die vraag kun je ook stellen bij de vorm die Binet voor zijn roman koos. De roman is in beide gevallen verre van duidelijk in. Maar misschien sluimert er toch een mogelijk antwoord op deze pagina’s. Zoals ik het zie: uiteindelijk gaat het om de waarheid. De aanslag slingert de waarheid van het nazi-bewind in het gezicht van het Tsjechische volk, én in het gezicht van de rest van de wereld die voor een groot deel nog toekeek. De roman streeft eveneens naar waarheid: laat deze waarheid niet uit zicht raken in “gemaakte” literatuur, waarschuwt Binet. Wat Binet maar moeilijk toe kan geven –en dat is het zwakke punt van de roman- is dat de waarheid niet bestaat zonder goede verhalen: waarheid moet verteld en in zekere zin gecomponeerd worden. Zijn eigen roman is daar het bewijs van.