Liefde & spionage in Hitlers Berlijn een knappe Amerikaanse ambassadeursdochter wordt spionne voor de Russische geheime dienst

Laat U niet afleiden door de subtitel van dit boek ('Een knappe ambassadeursdochter wordt spionne voor de russische geheime dienst'), dat moet een misplaatste marketingtruc zijn waarmee geen recht wordt gedaan aan de kwaliteit van dit boek. Met een enorme precisie en zorgvuldigheid wordt in dit boek verteld op welke wijze William E. Dodd invulling gaf aan zijn ambassadeursrol in het vooroorlogse Duitsland, manouvrerend tussen de Amerikaanse belangen en de Duitse werkelijkheid in Berlijn in 1933 en 1934, een werkelijkheid die zich niet laat reduceren tot een plat onderscheid tussen goed en kwaad.
Hoe deze periode heeft geleid tot WOII is bekend, hoe de wereldmachten in 1933 en 1934 steeds opnieuw hun positie moesten bepalen tot de toenemende macht van Hitler wordt in dit boek zeer genuanceerd beschreven.

Een boek met een grote actualiteitswaarde - op een aantal vlakken zie ik verontrustende paralellen met onze eigen tijd.

De eerste paar hoofdstukken gaan over het leven van de familie Dodd, en hoe William E. Dodd ambassadeur voor de VS in Duitsland wordt. Zijn belangrijkste taak is zorgen dat Duitsland zijn betalingen aan de VS nakomt (wat ijdele hoop blijkt). De hoofdmoot gaat over de periode 13 juli 1933 tot 29 december 1937. De hoofdstukken achterin, in de epiloog, geven in vogelvlucht een blik op de jaren daarna (en stippen ook nog even de minimale mogelijkheden voor Duits-joodse vluchtelingen aan voor een visum in de VS...)

Centrale persoon is Martha Dodd, de dochter van de ambassadeur. Iets meer op de achtergrond lees je over het werk van haar vader en het leven in diplomatieke kringen in een buitenlandse hoofdstad – moeder en broer komen weinig aan de orde.

Dodd is een vreemde eend in de bijt! Hij houdt niet van pracht en praal, is niet op rijkdom, vertoon of status gericht – geschiedenis, democratie en waarheid vindt hij belangrijker. Hij kiest zelf voor een laag salaris en een eenvoudige woning, hoewel hij zonder probleem veel meer zou kunnen krijgen.

Dodd komt aan in Duitsland als Hitler al aan de macht is, maar daar merk je in het dagelijks leven, en zeker het leven van de diplomaten en hoge ambtenaren, weinig van. Nou ja, er wordt wel eens een Amerikaans staatsburger in elkaar geslagen als die de Hitlergroet niet brengt, of doorloopt i.p.v. stil te staan als er een militaire colonne of parade door de straten komt, maar dat zijn slechts kleine zorgen.

Martha geniet van de vele (soms intieme) ontmoetingen die ze kan hebben met allerlei hoge figuren – Ze ziet het allemaal van de zonnige kant en houdt zich totaal niet bezig met de overtuigingen of daden van haar veroveringen. Haar dagen lijken gevuld met feestjes en uitjes, ontspannen ritjes naar het platteland.

Pas na de onvoorstelbare moordpartij op 30 juni - 2 juli 1934 dringt bij de fam. Dodd goed door waar Hitler en zijn trawanten toe in staat zijn. In die dagen wordt nl. de hele top van de SA (het partijleger van de nazipartij NSDAP) zonder enige vorm van proces of rechtspraak vermoord door de SS van Heinrich Himmler. Later werd dit de 'Nacht van de lange messen' genoemd, in Duitsland ook bekend als de Röhm-Putsch. Hoeveel mensen omgebracht worden is niet precies bekend, maar het moeten er honderden geweest zijn, waaronder vele bekenden / kennissen van de fam. Dodd.

Dodd blijft een keurige en voorzichtige benadering kiezen, die door maar heel weinig mensen begrepen wordt. Moet hij meer afstand nemen, of zich duidelijker uitspreken? Zijn steeds ernstiger berichten, over 'incidenten', over de herbewapening en het in de benen helpen van een Duits leger, het haalt allemaal niks uit... Vrienden in de VS, de miniseries of de president en zijn staf, niemand komt in beweging, geen diplomatieke maatregelen, geen handelsbeperkingen, geen militaire dreiging - niets dan afwachtende passiviteit.

Eind 1937 wordt Dodd vervangen, maar achteraf gezien heeft hij wel degelijk veel dingen goed voorzien: de bizarre toe-eigening van Tsjecho-Slowakije, de annexatie van Oostenrijk, de inval in Polen...

Het boek is spannend en goed leesbaar. Het is met de juiste journalistieke afstand geschreven, zonder sentimentaliteit of toegevoegde extra's om het mooier of spannender te maken. Geen opsmuk, haast kleurloos zoals ambassadeur Dodd zelf ook overkomt.
Het is juist die haast zakelijke beschrijving van de feiten (waar ik vrijwel niks van wist!) die maken dat je het boek bijna niet weg kan leggen - je weet immers wel de 'afloop', maar van de aanloop, van deze periode, wist ik veel te weinig.

De tekst (55 hoofdstukken in 7 delen) loopt tot pag. 349, daarna uitgebreide noten tot pag. 393 (de meeste over bronnen, maar een aantal met nog wat extra (lezenswaardige) info! Een bibliografie (11 pag.) en een register (7 pag.) maken het boek compleet.
Een aanrader!