Eens ging de zee hier tekeer Het verhaal van de Zuiderzee en haar kustbewoners

De omslag belooft “het verhaal van de Zuiderzee en haar kustbewoners”, maar dat komt niet helemaal uit. In plaats daarvan is het een verzameling verhalen over vier families in de vissersplaatsen Urk, Volendam, Bunschoten-Spakenburg en Wieringen, plus een aantal nevenverhalen, die met elkaar een goed beeld vormen van de ontwikkelingen rondom de drooglegging en de gevolgen daarvan voor de vissers en het achterland. Het boek geeft niet echt een chronologisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen, maar er wordt niets belangrijks overgeslagen.
Doordat in het boek regelmatig van het ene verhaal naar het andere wordt gesprongen, wordt er wel wat van de lezer gevraagd om alles te blijven volgen, al zijn de stambomen in de aanhef van het boek wel goede hulpmiddelen.
De auteur heeft duidelijk veel gesprekken gevoerd met betrokkenen en leeft zich goed in hun situatie in, maar ze weet toch in het boek de nodige distantie te bewaren.
De nadruk ligt op het vissersleven, maar daarnaast wordt er ook veel aandacht besteed aan de andere ontwikkelingen, ook van mensen die het vissersleven hebben opgegeven om een andere richting in te slaan, al is het niet altijd met evenveel overtuiging of succes. Ook wordt veel aandacht besteed aan de heimwee die velen overvalt nadat ze hebben besloten om de visserij op te geven.
De negatieve ontwikkelingen (zoals smokkel en drugscriminaliteit) worden niet verzwegen, maar deze worden ook niet op de sappige manier van de sensatiepers behandeld, maar op een ingetogen en objectieve manier. Ook de vissers “die op zee gebleven zijn” worden respectvol beschreven.
Uit het hele boek blijkt hoe de auteur zich in het onderwerp heeft verdiept, maar hoe zij er toch in is geslaagd een goed leesbaar boek te maken. Ondanks de genoemde distantie wordt het nergens een “droog” verhaal. De personen gaan goed voor de lezer leven en roepen hier en daar ook de nodige compassie op.

Eva Vriend heeft haar onderzoek gebaseerd op archiefstukken en vooral op interviews met mensen uit Urk, Volendam, Spakenburg en Wieringen. Hun stambomen zijn voorin het boek afgedrukt. Thematisch en chronologisch schrijft Vriend haar bevinden op. Drie delen maken die geschiedenis wat overzichtelijker: Oude zee. Nieuw leven. Zonder meer (en dat is een grappige woordspeling). Het is een zeer rijk gedocumenteerd boek, deze studie van Vriend, met foto’s en ook een bronnenvermelding achterin. Het is geen sinecure een samenhangend verhaal te maken uit een groot aantal en uit zoveel verschillende bronnen. De stambomen voorin heb je ook echt wel nodig, want vaak raakte ik toch wel verstrikt in de namen van de mensen die hier genoemd worden en wier levens beschreven worden. De namen kunnen erg verwarrend zijn omdat de kinderen vernoemd werden naar hun grootouders en andere familieleden. Iedere genealoog weet dat je daar erg mee moet uitkijken. In tamelijk besloten gemeenschappen als Volendam en Urk zijn heel veel mensen ook nog familie van elkaar.
De thematische aanpak zorgt voor veel afwisseling, maar soms had ik wel behoefte aan een wat langer verhaal, bijvoorbeeld over de sociaal-economische ontwikkelingen op langere termijn, of van een bepaalde vissersfamilie. Maar een kniesoor die daar op let.
Goed boek, goed gedocumenteerd, zeker niet overbodig, en ‘oer-Nederlands’.

Mooi boek vol prachtige vissersverhalen, verweven met de rijke historie van de Zuiderzee en het IJsselmeer

‘Eens ging de zee hier tekeer’ Eva Vriend. Toen in 1932 de Afsluitdijk tot stand kwam kregen het Westen en het Noorden van Nederland een betere verbinding. Maar voor de vissers in plaatsen zoals Lemmer, Urk, Spakenburg, Volendam en Wieringen was de afsluiting van de Zuiderzee echter helemaal geen verbetering. Hoe moesten ze nu hun brood verdienen? Hoe ze toch overleefden is uitvoerig en uitstekend beschreven door Eva Vriend in haar prachtige boek ‘Eens ging de zee hier tekeer’ Het boek is gebaseerd op het leven van drie vissersfamilies en een familie van landarbeiders die ook vissers werden. Jarenlang hadden de vissers hun beroep uitgeoefend op de Zuiderzee maar door de dijk zou het zoute water langzaam maar zeker veranderen in zoet. Daar kwam nog bij dat het visgebied voor de vissers sowieso kleiner zou worden door de aanleg van polders. Wie echter had gedacht dat de vissers het hoofd in de schoot zouden leggen die had zich toch vergist. Reeds vele jaren, voorafgaande aan de afsluiting van de Zuiderzee en de drooglegging van de polders, bleken de bewoners van de vissersplaatsen hun blik naar buiten te hebben gericht. Zo hadden o.a. veel meisjes uit de vissersgezinnen in vroegere jaren al een betrekking in Amsterdam. Daarmee droegen ook zij een zeer welkom steentje bij aan het inkomen van de vissersgezinnen want de vissers hadden naast rijke jaren ook jaren waarin er weinig werd verdiend en er echt armoede werd geleden. Men bleef echter niet in het verleden hangen maar ze hielden hun blik op de toekomst gericht en zochten hun heil op de Noordzee. De vele problemen zoals de Zuiderzeewet, moeilijke economische tijden en dure dieselolie werden overwonnen door efficiënter te gaan vissen met o.a. grotere kotters, betere netten en andere vismethoden. Degenen die niet in de visserij werkzaam bleven, begonnen een eigen bedrijf aan de wal of gingen werken in de haven van Amsterdam. Maar de meeste vissers hoopten dat hun zonen toch voor de visserij zouden kiezen zodat de traditie van vader op zoon kon worden voortgezet. Eva Vriend heeft met dit prachtige boek de vissersfamilies een plek in de geschiedenis gegeven die ze terecht verdienen.
Kor Boven Castricum

De Afsluitdijk lag er al lang en breed toen ik naar school ging, toch ben ik in de aardrijkskundeles opgegroeid met de Zuiderzee en de inpoldering – een staaltje Hollands meesterschap. In die tijd greep mijn oom met beide handen zijn kans en zette zijn fruitteeltbedrijf in de nieuwe polder voort, waar hij al snel z’n conclusie kon trekken: jong land, vruchtbaar land. En de visserij? Geen nood, die ging verder, nu met zoetwatervis in de hodfdrol, zo leerde ik. Dat beeld van voortgang en vooruitgang haalt Eva Vriend in haar boek met de wat afgesleten titel ‘Eens ging de zee hier tekeer’ grondig onderuit.

Jaren later zag ik Joris Ivens film ‘Nieuwe Gronden’ met scenes van de aanleg van de Afsluitdijk en de opening ervan met toespraak en fanfare, terwijl de noeste werkers op de achtergrond de volgende dag op straat stonden. Daarmee sneuvelde voor mij ook de glans van de dijk. Met verve verhaalt de auteur de ontwikkelingen rondom de Zuiderzee, laat de ontwerpers van de drooglegging aan het woord, geeft de vissers op het zeetje, zoals zij liefkozend zeggen, een stem, opgehangen aan de levens van vier visserijfamilies, verweven met de maatschappelijke ontwikkelingen in ons land. Het maakt haar boek meer dan de moeite waard, al komen de levens van de vier hoofdpersonen niet echt tot leven en blijven de vele namen die Eva Vriend met kwistige hand over de pagina’s uitstrooit in mijn scharrelen op zoek naar hun plek – daarbij helpt het niet, dat de voornamen bijna altijd van vader op zoon overgaan en generatie op generatie stand houden.

Het water blijft trekken
Met de proefpolder Andijk krijgen de eerste plannen voor de inpoldering vorm en neemt het Wieringmeer het voortouw door het water prijs te geven ten gunste van nieuw land. De vissers vissen en zelfs met de aanleg van de Afsluitdijk vertonen zij weinig actie om zich op de nieuwe tijden voor te bereiden – integendeel, ze lijken zich steviger dan voorheen vast te klampen aan hun stiel: vissen op de Zuiderzee. En toch, toch redden zij het, ondanks de omwenteling van zee naar meer. Ze helpen elkaar, geven elkaar advies en leren opnieuw vissen. Nu op het zoetwaterzeetje, de ruige Noordzee of zich met moeite in het keurslijf dwingend in de fabriek: een baan op het land, een baan van negen tot vijf, waar het water blijft trekken.

Veerkracht en liefde voor het water
Ondertussen laat de overheid weinig heel van haar beloften aan de vissers, die op het nieuwe land geen plek krijgen, en de kustplaatsen, die weinig profiteren van het nieuwe achterland. Pas na acties komt de regering over de brug en dan nog met mate – de nachtwakersstaat, onder minister-president Colijn tot volle wasdom gekomen, legt de bal bij de vissers, die hun hoofd boven water moeten zien te houden. Daarbij helpt hun onderlinge solidariteit en samenwerking en vooral hun veerkracht en liefde voor het water, zo laat Eva Vriend zien. Ondertussen wacht hen met de brexit opnieuw een veranderende toekomst.

Na haar ‘Het nieuwe land’ over Flevoland kleurt Eva Vriend met ‘Eens ging de zee hier tekeer’ opnieuw een karakteristiek aspect van ons land in – een grondig gefundeerde schets van de vissers, voor wie het leven nu eens karig dan weer overvloedig is als het deinen van de zee.

In dit prachtige boek over vier families die ooit in vier van de verschillende Zuiderzee stadjes of dorpjes woonden beschrijft historicus en schrijfster Eva Vriend , die zelf in de Noordoostpolder is opgegroeid het leven van deze families voor en na de aanleg van de Afsluitdijk.

In het eerste deel beschrijft ze in een vloeiende en boeiende stijl hoe deze families leefden en werkten voor de aanleg van de Afsluitdijk. Hoe ze goede tijden mee maakten waarin de prijzen en vangsten goed waren maar ook tijden waarin het sabbelen was en men moeite had om voldoende op tafel te krijgen. Ook de keuzes die men per stadje maakte met het naderen van de afsluiting neemt ze mee en ook waarom of waardoor deze keuzes bepaald werden. Hoe sommigen overstapten op een andere manier van vissen terwijl weer andere vissers weer op zoek gingen naar andere plekken maar ook hoe de keuzes bepaald werden door de visstand en de prijzen die men er voor kreeg. Ook het ontstaan van de Zuiderzeesteunwet en de invloed die deze wet had wordt goed en uitgebreid beschreven.
Het tweede deel begint met maatregelen die plaatselijk worden genomen om de werkloze of de door werkloosheid bedreigde vissers ander werk te bieden. In Spakenburg wordt bijvoorbeeld een schoenenfabriek binnen gehaald om mensen nieuwe kansen te bieden. Anderen bleven echter vissen, veranderden hun wijze van vissen en verdienden goed doordat de oorlog extra en ander werk bood maar ook omdat de vangsten goed waren en de prijzen hoog. Ondertussen ging het droogleggen van de Zuiderzee door wat betekende dat sommige plaatsen hun verbinding met het IJsselmeer zo goed als kwijt raakten. Na de oorlog vertrokken Urkers deels naar de Noordzee om daar hun beroep voort te kunnen zetten. De ontwikkeling van deze vissers wordt helder en duidelijk beschreven . Ook de risico's die men daarbij nam zowel financieel als menselijk komen daarbij aan bod. Op het IJsselmeer verdwenen geleidelijk aan toch steeds meer vissers. Men zocht ander werk. Deels kwamen er industrieën naar de voormalige visserijplaatsjes. Soms waren het eigen ingezetenen die voor andere werkgelegenheid zorgden en bloeiende bedrijven stichtten. Het ontstaan van Bakkerij ' t Stoepje in deze plaats heeft ook met nieuwe ontwikkelingen te maken.
In deel drie komen de ontwikkelingen van de laatste 40 jaar aan bod. Weer veel prachtige persoonlijke verhalen over keuzes die gemaakt moeten worden, de problemen in de moderne visserij, de veranderingen in de visserij, het vissersbloed dat kruipt waar het niet gaan kan, de ramp in De Hemel , de invloed van het geloof en de worstelingen waar mensen voor komen te staan en stonden.

De geschiedenis van Nederland, vooral van het IJsselmeer , de stadjes er om heen en de mensen die er wonen wordt prachtig beschreven in dit boek. Het boek is mede goed leesbaar door de stijl van Vriend. Zij laat de visserijdorpjes en stadjes weer tot leven komen en laat haar verhaal doorlopen tot de huidige tijd. De geschiedenis, met als onderdeel die van de vier vissersfamilies, is zeer het lezen waard. Een echte aanrader.

In Eens ging de zee hier tekeer vertelt Eva Vriend het verhaal aan de hand van vier familiegeschiedenissen van Zuiderzee families: Cees Hopman uit Spakenburg, Jurie van den Berg uit Urk, Cees van Eekelen uit Den Oever en Kees Kwakman uit Volendam. Met hun verhaal wordt er teruggegaan in de geschiedenis van de voormalige Zuiderzee.

Het boek bevat een aardig en interessant stukje geschiedenis. Het harde leven op zee toen en ook nu. Doorheen het boek krijg aan de hand van de verhalen van de verschillende families een beeld van de visserij, het droogleggen van de polders en aanleg van de Afsluitdijk. Het boek brengt ook een duidelijk beeld wat de gevolgen daar van waren voor de vissers.

Vaak zijn boek over geschiedenis ingewikkeld geschreven, maar dit boek leest weg als een roman. Het is echter wel zo dat je je aandacht er wel bij moet houden. Dit komt door de vele namen en bijnamen. Als je daar eenmaal aan gewend bent zit je eenmaal in het verhaal. Een leerzaam verhaal want als geboren en getogen in de polder sta of stond ik er niet bij stil wat het voor de bewoners van de vissersdorpen heeft betekent de drooglegging van de polders.

Een interessant boek over een bijzonder stukje geschiedenis die lezen meer dan waard is.

Eens ging de zee hier tekeer, de woorden uit het refrein van de Zuiderzeebalade. Het lied ging over het afsluiten van de Zuiderzee en een grootvader zingt er met weemoed over samen met zijn kleinzoon.
De Zuiderzee was verbonden met het leven van iedereen die aan de Zuiderzee woonde. Al was het voor mensen uit Huizen makkelijker om aan werk buiten de visserij te komen dan andere plaatsen. Dit had te maken met de ligging. Maar in de andere dorpen was het beroep visser iets wat van vader op zoon overging; er was geen andere keus. Een grootmoeder die in Spakenburg woonde, had ronduit een hekel aan de Zuiderzee omdat haar vader “op zee gebleven was” en toch trouwde zij ook met een visser. Er was geen andere keuze.
Ook wordt het geloof aangestipt, de bewoners rond de Zuiderzee waren heel gelovig. Omdat Jezus ook een visser was, zagen zij hun werk als een Goddelijke opdracht.
Toen kwam ingenieur Lely. Hij ontwierp de Afsluitdijk, die zoveel zou veranderen, vooral voor de bewoners van de Zuiderzee. Het water werd zoet, maar het had ook consequenties voor de stand van het water. Lang niet iedereen zat er op te wachten. Toch kwam de Afsluitdijk er, vooral toen er in 1916 een enorme watersnoodramp plaatsvond rond de Zuiderzee. Nogmaals niet iedereen was er blij mee. Het had gevolgen voor wonen, werken en cultuur.
De afsluiting van de Zuiderzee had grote gevolgen voor de inwoners die nu ander werk moesten doen of gingen werken in een ander deel van het land. Hoewel er met de Zuiderzee soms grote armoede heerste, was het een grote stap om te verhuizen.
Eva Vriend schreef over dit onderwerp, dat Nederland en vooral de Zuiderzee en het leven van de bewoners zo zou veranderen. Dit doet ze aan de hand van 4 families. Een familie komt uit Urk, een uit Volendam, een uit Spakenburg en een uit Wieringen.
Ze vertelt over 4 huidige inwoners van de plaatsen aan het IJsselmeer en hun voorouders en de impact die de overgang van zee naar meer gehad hebben.
Omdat Eva Vriend ervoor koos om de bewoners als uitgangspunt te nemen, is het een heel menselijk boek geworden. Het gaat over de mensen en de gevolgen van de afsluiting voor hen.
Toch is het boek niet erg emotioneel geschreven, er komen duidelijke feiten in voor maar er is wel ruimte voor de beleving en emoties van de bewoners van de Zuiderzeekust. Dat maakt dit boek heel indrukwekkend. Het is geen droge kost, want het wordt verteld door de huidige generatie bewoners en de herinneringen van hun voorouders.
Het is geen romantisch geschiedenis boek dat ons voorhoudt dat vroeger alles beter was, maar er wordt de lezer ook niet voorgehouden dat het nu beter is. Dat maakt het boek feitelijk en persoonlijk.

Ik heb erg genoten van het boek ‘Eens ging de zee hier tekeer’. Ik wist eigenlijk maar weinig van deze geschiedenis af en de samenvatting maakte me meteen nieuwsgierig, dus ik ben heel blij dat ik dit boek heb mogen lezen namens Atlas. Het boek laat je wegdromen naar de Zuiderzee / IJsselmeer en omdat het vanuit 4 personen belicht wordt leest het heel fijn weg. Ook de foto's die erbij zijn gevoegd, fleuren het toch al boeiende verhaal verder op.
Het is in het verhaal goed terug te lezen dat de schrijfster zich verdiept heeft in de geschiedenis en veel gesprekken met bewoners heeft gevoerd. Het verhaal is zeer compleet, er worden geen thema’s of gebeurtenissen overgeslagen en ook de negatieve ontwikkelingen worden belicht zonder dit te groot te maken. Het is een mooie verzameling van verhalen van vroeger tot nu. De schrijfster laat de visserijdorpjes en stadjes tot leven komen. De namen konden soms wat verwarrend zijn, omdat er vaak veel vernoemingen tussen zaten, maar door middel van de stamboom voorin het boek was dit terug te zoeken.
Het is een mooi eerbetoon aan de bewoners rondom het IJsselmeer en ik zou het boek zeker aanbevelen!

Een mooi boek over de geschiedenis van de polder/IJsselmeer . Niet saai maar juist mooi geschreven vanuit de impact die het had/heeft op de levens van de mensen die er rond wonen.