In het café van de verloren jeugd

Modiano: In het café van de verloren jeugd (144 blz.).
Voorafgaand aan deze roman wordt een citaat gegeven van Guy Debord (1931-1994), filmmaker, filosoof en mede-oprichter van “Internationale Situationiste”, een politiek-artistieke beweging die zich tegen de opkomende consumptie- en mediamaatschappij keerde: ‘Halverwege de weg van het ware leven gingen we gehuld in een zwarte melancholie, die doorklonk in spottende en trieste woorden, in het café van de verloren jeugd.’
Aan deze tekst, afkomstig uit een film van Debord, ontleende Patrick Modiano de titel. Debord’s tekst was zelf eigenlijk ook al een citaat, een variatie op de eerste verzen van de Divina Commedia van Dante: ‘Op het midden van onze levensweg bevond ik mij in een donker woud, omdat ik van de rechte weg was afgedwaald’.
Het boek begint met de beschrijving van café Le Condé, een ontmoetingsplaats voor kunstenaars en studenten in Parijs, waar een vriendengroep samenkomt met (bij)namen, als Adamov, Tarzan, Ali Cherif, la Houpa, Roland, Maurice Raphaël en Bowing de Kapitein. De hoofdfiguur, Jacqueline (alias Louki), wordt als volgt ten tonele gevoerd: “Van de twee ingangen van het café nam ze altijd de smalste, die we de schaduwpoort noemden. En ze koos telkens hetzelfde tafeltje achter in de zaal.” Zo’n begin wekt – althans bij mij – grote verwachtingen, hoewel de dunheid van het boekje ook wel enige argwaan bij mij opriep…
Het toeval wil dat ik in april 1968 (ik was toen 19) twee weken doorbracht in Parijs en vrijwel dagelijks in zo’n soort café verkeerde. ‘Mei 1968’ hing in de lucht, met politieke discussies en het ontspannen ‘situationisme’ waarbij zwarte coltruien en het existentialisme plaatsmaakten voor ‘alternatieve kleding’, hasj roken en langer haar bij de mannen. Modiano (1945) weet dit doorleefd te beschrijven wat mooie herinneringen bij mijzelf opriep. Maar dan…. Amper zijn de figuren in deze roman aan de lezer voorgesteld, waarbij de eerste verteller een jonge student is die voornamelijk toeschouwer was, of – om bij de filosofie te blijven - hun deconstructie vindt al plaats. Te snel wordt er een sprong in de tijd gemaakt en is de verteller een detective, ene Caisly, die van de echtgenoot (type sportieve zakenman) van de verdwenen Louki de opdracht krijgt om haar te gaan zoeken. Zijn speurtocht leidt hem naar Le Condé waar hij Bowing, van de eerder beschreven groep, ontmoet. Die heeft jarenlang de namen van de bezoekers van de Condé genoteerd met de tijden van hun binnenkomst en vertrek wat een heel boekwerkje had opgeleverd. “De nachtvlinders redden van de vergetelheid’ is wat Bowing ermee wilde, maar ze zijn nu gereduceerd tot zinloze feitjes. Daarna komen de herinneringen van Roland, de feitelijke ‘amant’ van Louki die in een herkenbare verliefdheid aan haar terugdenkt. De fragmentarische gebeurtenissen worden zo meeslepend beschreven dat je (te) snel leest en dan…. Plotseling, is Louki dood en is het boek uit. ‘Ze is uit het raam gesprongen’, wordt er verteld en de laatste passage beschrijft haar zelfmoord maar niet het motief daarvoor.
Aanvankelijk was ik in dit boek teleurgesteld. “Ik ween om bloemen in den knop gebroken en vóór den uchtend van haar bloei vergaan” zo meende ik het wel te kunnen samenvatten. Was deze ‘recherche du temps perdu’ niet al vele malen eerder en beter beschreven, bijvoorbeeld door Marcel Proust luis-même? Toch liet het me niet direct los. Nieuwsgierig naar recensies vond ik in Tirade een 9 pagina’s dik exposé van Manet van Montfrans, dat mij leerde over Guy Debord, de situationist uit het begin van dit stukje. Volgens haar is het boek een complete transpositie van de Goddelijke komedie van Dante naar Parijs met al zijn straten, stegen en krochten. Zover zou ik niet willen gaan, maar ik heb het boekje inmiddels drie keer gelezen en ben het wel steeds mooier gaan vinden. Op nu naar ander werk van Modiano, waarin iets meer ‘substantie’ of oorzaak voor de nostalgie beschreven mag worden.

Geschreven bij In het café van de verloren jeugd

Mooi taalgebruik. Het boek speelt in het midden van de vorige eeuw maar de problematiek van de eenzamen is ook nu nog zo herkenbaar.