Neanderthaler een verguisde pionier

Geschiedenis is niet wat er is gebeurd maar onze reconstructie daarvan aan de hand van wat we toevallig weten. Stel dat alles was gedocumenteerd, dan hadden we een oceaan om leeg te drinken, maar gelukkig is niet alles gedocumenteerd, al is wat we wel hebben oneerlijk verdeeld. Van de Neanderthalers zouden we ontzettend graag meer willen weten maar vandaag de dag ontwikkelt de geschiedenis zich voor onze ogen. Dankzij de publieke belangstelling is er een Neanderthaler Museum in Mettmann, worden er voortdurend nieuwe vondsten gedaan, waarmee de geschiedenis wordt herschreven, en komen er populaire boeken uit die daar de weerslag van zijn.
Wie over de Neanderthalers schrijft, ontkomt er bijna niet aan, de geschiedenis van de geschiedenis te schrijven; ik ben die in ieder populair boek over dat onderwerp tegengekomen. Soms is een oud boek over Neanderthalers nog interessant als tijdsbeeld, niet van de tijd waarin de Neanderthalers leefden maar van de tijd waarin het boek werd geschreven. In "De Neanderthaler, een verguisde pionier" (1998) noemt Theo Holleman zulke tijdsbeelden, bijvoorbeeld "The grisly folk" (1921) van H.G. Wells, maar vermijdt hij de romans van Jean M. Auel uit de jaren 80, die daar evengoed onder vallen en veel bekender zijn. Zelf wilde hij zich kennelijk niet door de vooroordelen van zijn tijd laten sturen maar alleen de wetenschap op een rijtje zetten. Zelfs de overzichtelijkheid heeft hij daaraan opgeofferd.
Maar dit boek is nu meer dan 20 jaar oud en de wetenschap is niet bestand tegen de tijd. Holleman stelt dat de Heidelberg-mens de waarschijnlijke voorouder van de Neanderthaler is geweest, maar nieuwe inzichten hebben dat ingehaald. Ik schrijf "inzichten" want wat er werkelijk is gebeurd weten we niet. Zelfs een eerlijke weergave van de wetenschap geeft maar het tijdsbeeld dat Holleman had willen vermijden. Anno nu is zijn boek aan het verouderen, al is het nog steeds prettig leesbaar en is de informatie grotendeels nog wel bij de tijd. De paragraaf over communicatie bevat geen achterhaalde standpunten, anders dan de romans van Jean M. Auel, maar in zijn ijver om enerzijds en anderzijds recht te doen heeft Holleman die paragraaf zo geschreven dat hij gemakkelijk door een Auel-fan kan worden misverstaan.

Ondanks de "officiële" recensie heb ik het er op gewaagd dit boek in te zien. Het leest als een trein. En wat betreft de ingewikkeldheid van de "plot" met steeds weer nieuwe voorouders aan de stamboom van de mensheid: de gemiddelde soap is beslist moeilijker te volgen. Hoewel ik het wel jammer vindt dat de auteur schrijft er expres geen schema of stamboom in opgenomen te hebben. Als die er wel in had gestaan, dan was het verhaal makkelijker te volgen geweest. (Ik heb achterop een oude envelop zelf maar al lezend een soort van stamboomkladje opgesteld om de koers niet kwijt te raken, maar dat doe ik ook met de meeste historische romans, dus dat zegt misschien meer over mij dan over het boek.)
Wat ik heel plezierig vind aan het boek: er wordt kritisch (en humoristisch) naar allerlei opinies gekeken. Theoriën over niet alleen de neanderthaler, maar over het ontstaan en de verbreiding van de mensheid in zijn gehele (voor zover traceerbare) kontekst. Ze worden allemaal even serieus genomen, inhoudelijk. En teruggefloten waar ze te kort door de bocht gevolgtrekkingen maakten, of er volautomatisch vanuit gaan (gingen) dat "moderne mensen" (lees: blanke Westeuropese mannen) "de" standaard vormen (vormden) en dat alle afwijkingen qq inferieur zijn. Een visie die niet alleen in de 19e en begin 20ste eeuw door onderzoekers werd aangehangen, volgens auteur: "in vaak verkapte vorm is frenologie nog steeds springlevend" (p.22)
Nuchter, vlot geschreven, met in relatief weinig woorden veel inhoud, geen droge kost maar ook leuke achtergrond anecdotes van / over vinders en vondsten.
Aanradertje!