Tree Of Smoke

“Tree of smoke” is een indringend boek. Het brengt een aspect van oorlog in beeld dat ik niet eerder zo helder voorgeschoteld kreeg: oorlog fixeert een bepaalde staat van de verbeelding, en maakt daarmee in een bepaald opzicht de werkelijkheid ook onveranderbaar: er is geen ontsnappen meer aan. Alles is oorlog, altijd, overal. Oorlog is voor mensen die er in verstrikt zijn geraakt een ecologische habitat waarbuiten niet meer te overleven valt.
De hoofdpersoon, Skip Sands vervult een functie in een spel van psychologische oorlogsvoering: de vijand laten denken dat wij denken dat de vijand denkt dat wij denken ……. Terwijl wij ondertussen weten wat we echt denken omdat we weten wat de vijand denkt. We weten dat de vijand precies hetzelfde probeert. Kortom: een enorme mistbank, waarmee alle partijen hun voordeel denken te doen. De partij namelijk die de beste gegevens weet te verzamelen, kan trefzekere actie ondernemen. Maar met dat gegevens verzamelen is wat mis, constateert het meest intrigerende personage van de roman, de kolonel. Deze kolonel is de oom van Skip Sands, tevens de baas die Skip brieft, die Skip gefocust houdt op een opdracht die mogelijk zou kunnen komen. De kolonel vindt dat de gegevensverzameling geperverteerd wordt door cynische bureaucraten die gegevens willen misbruiken voor beinvloeding van de beleidsmakers. Sterker: er zouden wel eens geisoleerde groepen kunnen zijn die toestanden verzinnen onafhankelijk van de hoogste leiding, die vervolgens deze ficties voeren aan de vijand om de loop van de oorlog te beinvloeden op een manier die hen uitkomt.
Nu wordt de kolonel zelf precies daarvan verdacht: van zijn eigen oorlog ensceneren. Skip is een pion in dit spel van spionage en dubbelspionage. Het zal duidelijk zijn dat het er in zo’n spelletje helemaal niet toe doet wat Skip in werkelijkheid doet of nalaat. Als men maar denkt dat hij wat doet of nalaat. Dat geldt zelfs voor zijn leven. Hij is eigenlijk vooral een verzinsel, dus wat zou het?
Ondertussen bekruipt je het gevoel dat het in het dagelijkse leven er ook zo aan toe gaat: we proberen elkaar te voeren met verzinsels om de loop der zaken zo te beinvloeden dat het ons het beste uit komt. Het oorlogsgeweld is extreem, maar de wezenlijke vraag is of het geaccepteerde economische geweld van grote banken -om maar eens wat te noemen- wezenlijk anders is in zijn opzet en bedoeling. Het is het verontrustende van het boek: het lijkt er op dat de oorlog het gewone leven binnen is gesijpeld, langzaam maar zeker, en dat al een hele tijd.
Ondertussen geeft het boek ook magistrale –in de zin van goed geschreven- beschrijvingen van geweld en sadisme, van morele verwording, van liefde die niet tegen cynisme bestand is, van fatalisme uiteindelijk. Al doende schetst de schrijver heel effectief de ondanks alles toch fascinerende achtergrond waartegen de hamvraag schrijnender en schrijnender wordt: Is dit soort fictie de habitat waar we niet meer buiten kunnen? Het boek laat weinig hoop. Zonder oorlog, zonder zijn “bedenker” de kolonel, begint de teloorgang van Skip Sands pas echt.