De dag dat de walvis kwam

Om een goed en vooral leesbaar boek te worden zijn een uitnodigend uiterlijk en boeiende inhoud belangrijk. Dit boek heeft een prachtige kaft, een handzaam formaat en is een geweldige relaas van een onwaarschijnlijk actueel gegeven. Ik las het precies op het moment dat de tweede lockdown in Nederland van kracht was geworden, een sombere tijd met veel nare regels en onzekerheden en het onderwerp van deze roman sluit daar naadloos op aan, beangstigend bijna als je bedenkt dat het in 2015 geschreven is. Voor mij een zeer geslaagde moderne versie van ‘de Pest’ van Albert Camus.

Er lopen twee verhaallijnen door het boek, een noodlottige pandemie en alles wat dat teweeg brengt en een persoonlijke zoektocht van de hoofdpersoon in het kleine dorpje St.Piran dat “op het kleinste kootje van het allerkleinste teentje van het land ligt”. De manier waarop dat om en om verhaalt is wellicht heel even wennen, maar zeer knap geschreven door Ironmonger en prima vertaald door Robert Neugarten. Ik heb er mateloos van genoten en kan iedereen aanraden het vooral nu, in tijden van Corona, te lezen.

Ironmonger weet de schoonheid van Cornwall perfect te verbeelden in mooie zinnen en het feit dat de schrijver zowel bioloog als IT-er is, komt goed tot zijn recht in de de beschrijvingen en duidingen, veel humor en her en der een flinke dosis filosofie maken het boek compleet, boeiend vanaf de eerste tot en met de laatste pagina leest het als een spreekwoordelijke trein. Het is zowel een spannende jeugdroman, een mystiek verhaal, een filosofische thriller, een feitenroman als een liefdesverhaal, Ironmonger heeft het er allemaal in weten te verenigen.

Een paar mooie zinnen als voorbeeld:

“Toen noemden ze het de Spaanse griep. De mensen voelden zich prima als ze naar bed gingen en werden dood wakker.”

“Joe kwam een stap dichterbij, maar zij ging achteruit, de schaduw in. Joe zuchtte. ‘Ik denk erover te vertrekken’. Haar gezicht was zo kalm als een schilderij. ‘Uit St. Piran?’ Hij knikte. De radartjes draaiden in de wandklok, die overwoog te slaan.”

“Mama’s gezicht vervaagde. Net als elke grens die het leven trekt, zou er geen weg terug zijn, wist Joe. Je kunt alleen naar voren. Hij zou zich dat beeld nooit kunnen her-herinneren. Hij kon het alleen kwijtraken.”

Een aanrader dus...

De dag dat je dit boek in je bus krijgt, voelt echt als een bijzondere dag. Dat komt grotendeels door de prachtige cover, die met al zijn tinten blauw en de wijze van samenstelling een heel nostalgische sfeer uitstraalt. Het is natuurlijk al snel duidelijk dat de walvis een grote rol zal spelen in dit verhaal. Bij zowel titel als cover ligt de focus op de walvis en dat wordt nog eens versterkt door de lettergrootte van het woord 'walvis' op de voorkant van het boek.

De verwachtingen liggen dus al hoog, nog voor de eerste letter gelezen is. De kleine illustraties op de eerste bladzijden van het boek en de lijst met personages die je wordt aangeboden voor het eerste deel van De dag dat de walvis kwam start, scheppen een ideale omgeving om te starten met lezen. Het is vrij uniek dat er zoveel aandacht wordt besteed door een uitgeverij/auteur aan het emotionele spel met de lezer, dat zich afspeelt voor het eigenlijke verhaal. Het levert vanuit het oogpunt van de lezer in ieder geval een stuk waardering op voor de samenstellers van het boek.

Het valt direct op dat er in de verleden tijd wordt gesproken in de proloog van 'De dag dat de walvis kwam' . Het verhaal is afgelopen en we kijken nu, samen met een auctoriale verteller naar het verleden. Dat past ook bij de terugblikkende sfeer die de titel al geeft. De rest van het verhaal is ook in de verleden tijd geschreven, waardoor het geheel als één grote flashback voelt. In die flashback zitten weer nog andere flashbacks, want hoofdpersonage Joe denkt vaak aan zijn verleden terug tijdens zijn verblijf in St. Piran en zijn gedachten springen op die momenten heen en weer. Het is knap van John Ironmonger dat hij het voor de lezer overzichtelijk kan houden op deze manier. Want daar slaagt hij absoluut in. Op geen enkel moment ervaar je verwarring tijdens het lezen.

Het kabbelende, ontspannen sentiment dat de cover uitstraalt, krijgt een vervolg in het verhaal. Dat komt mede door de stijl van Ironmonger. De inhoud is namelijk bij tijd en wijlen vrij heftig. De vlucht van Joe uit Londen naar het afgelegen dorp St. Piran en het feit dat hij zich daar naakt in de zee werpt, het dodelijke virus dat de wereld maandenlang in zijn greep houdt en het moment dat dit virus St. Piran bereikt, alles wordt benaderd vanuit een soort afstandelijkheid die de scherpe randjes eraf haalt. Je kan de afloop natuurlijk al deels inschatten door de opbouw en de wijze van vertellen. Je weet dat er overlevenden zijn en dat het dorp een feest viert ter nagedachtenis van de gebeurtenissen in het boek. Maar toch weet je niet precies wat er gebeurd is.

Waar je het meest nieuwsgierig naar bent, is hoe het Joe Haak vergaat. Hij komt ineens in het geïsoleerde dorp terecht. Te midden van 307 inwoners die elkaar door en door kennen. En toch slaagt hij erin om de mensen voor zich te winnen, ook al heeft hij geen hoge dunk van zichzelf op dat moment. Hij groeit uit tot een soort held, maar de vraag die je jezelf stelt tijdens het lezen is of hij dat heldendom wel verdient. Wat doet hij dat zo bijzonder is, waardoor hij op handen wordt gedragen? Eigenlijk komen al zijn acties uit een soort fatalistisch handelen en hij besluit zijn innerlijke goedheid te overhand te laten nemen. Groeit zijn personage in de loop van de roman? Zeker, maar dat wordt ook getriggerd door de bijzondere omstandigheden. Hij leert rekening houden met andere mensen, hij leert dat het leven ook op een andere manier betekenisvol kan zijn, hij vindt een innerlijke rust.

'De dag dat de walvis' kwam is een prettig te lezen boek, dat op een gegeven moment wel griezelig actueel wordt. Dat is zeker in deze tijd een extra aanlokkelijk element van het verhaal en maakt het bijna een must-read. Door de afstandelijkheid van de stijl en het gevoel dat het af en toe nog wat diepgaander had gemogen, blijft er voor Ironmonger nog ruimte voor verbetering over naar zijn volgende roman toe.

Dit boek is absoluut een van mijn favorieten van 2020. Het is een mix van thema's die je niet samen verwacht (economie, griep, een walvis...), en het is dan ook nog eens geschreven alsof het een sprookje is. Ik had het heel snel uit door de mix van die verrassende elementen! ⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀
Wat ik vooral leuk vond, is dat het boek me liet nadenken. Ik heb in 2020 bij geen enkel boek zoveel bijgeleerd als bij De dag dat de walvis kwam. Het zegt misschien al genoeg dat er in dit fictieve verhaal wél een bronvermelding is opgenomen achteraan? Dat toont al meteen dat er goed over het boek is nagedacht en dat het niet zomaar fictie is. Bovendien vond ik het ontzettend straf dat John Ironmonger dit boek al in 2015 uitgebracht, toen er nog helemaal geen sprake was van de Corona-epidemie! Hij heeft het allemaal als ware voorspeld...
Ik concludeer dat ik een grote fan ben van De dag dat de walvis kwam en dat ik het boek aan iedereen aanraad! Het is brandend actueel, spannend, mysterieus en inhoudelijk diepgaand: ik denk dat elke lezer wel iets uit dit boek kan halen.

Wat een geweldig boek is dit. De quote op de voorkant van Elle klinkt al veelbelovend: 'Deze roman geeft je je vertrouwen in de mensheid terug'. En dat voor een roman over een pandemie! Het boek gaat over Joe Haak. Een bankmedewerker die een systeem ontwerpt dat ontwikkelingen over de hele wereld aan elkaar verbindt en op die manier de toekomst met enige mate van zekerheid kan voorspellen. Handig voor beursmakelaars die hun geld verdienen door short te gaan op aandelen van bedrijven die verlies maken om deze vervolgens met winst weer verder te kunnen verkopen. Treffend omschrijft John Ironmonger de wereld op de beursvloer, waar cynische handelaren in hun hebzucht alle ethiek verliezen. Groot is dan ook het contrast met het dorp waar Joe Haak aanspoelt, nadat hij radeloos de zee is ingelopen omdat zijn systeem leek te falen en een miljoenenverlies veroorzaakte.

Het is een dorp dat weinig te bieden heeft voor toeristen en door een weggewaaid verkeersbord ook nog amper te vinden is vanaf de grote weg. Dat komt goed uit als blijkt dat een griepvirus de wereld op zijn kop zet , de benzine opraakt en de stroom uitvalt. Joe Haak ziet dit aankomen en besteedt al zijn spaargeld aan het opkopen van lang houdbaar voedsel in een naburige supermarkt. Samen met de dorpsbewoners slaat hij dit op in de klokkentoren. Dit tot verbazing van zijn dorpsgenoten. De zee en het vee bieden toch voldoende om van te leven? Die ietwat naïeve gedachte houdt stand tot de eerste overval van buurtbewoners op het vee. Dan besluit het dorp de toegang onmogelijk te maken door een geul te graven in de enige toegangsweg. De dorpelingen zijn nu op elkaar aangewezen. Voor zo lang als het duurt, denkt Joe Haak. Want bij gebrek aan een staat, zo vreest hij, vervallen wij als mens toch weer terug in de staat die Thomas Hobbes omschreef als een oorlog van allen tegen allen.

Dat dit anders uitpakt kun je zelf lezen. Ik vond het in ieder geval een prachtig boek, waarin treffend wordt omschreven hoe sluipend zo''n pandemie je opeens kan overvallen en hoe weinig vluchtwegen er dan eigenlijk zijn. De personages komen echt tot leven en gedurende de dag moest ik telkens aan het verhaal denken waardoor het met mij mee ging leven. Ik kreeg zelfs de neiging om mee te gaan hamsteren. Wat mij betreft is op die manier bewogen worden één van de heerlijke dingen die een goed verhaal met je kan doen.

De dag dat de walvis kwam
John Ironmonger

vertaling uit het Engels door Robert Neugarten 2020
Uitgeverij Signatuur

Deze roman telt meer dan 450 bladzijden en bestaat uit 3 delen. Een stukje uit Leviathan van Thomas Hobbes, een lijst met personen, een proloog, 3 delen (36 hoofdstukken met een titel die de inhoud enigszins dekt, maar niet verklapt) en een naschrift.

In de proloog geeft de verteller aan dat het gebeuren zo’n 50 jaar geleden heeft plaatsgevonden. Het verhaal is overgeleverd via verhalen, niemand heeft het ooit meteen opgeschreven. Veel mensen die getuigen waren zijn al overleden. Daardoor leest het een beetje als een legende.
In de eerste hoofdstukken is de verteller aan het woord. Later wordt de lezer het verhaal ingezogen doordat Joe Haak, de hoofdpersoon het verhaal echt beleeft.
Regelmatig zijn er terugblikken waardoor je steeds meer over het verleden in de City en de jeugd van Joe leert.
Natuurlijk leert de lezer het dorp en de karakters van de dorpelingen ook steeds beter kennen.

In een klein vissersdorpje in Cornwall vinden op de zelfde dag twee noemenswaardige gebeurtenissen plaats. Er spoelt een man aan en er wordt een walvis gespot.
Deze man komt uit een totaal andere wereld dan de dorpelingen.
Er is geen groter contrast dan tussen de City van Londen en het vissersdorpje St. Piran.
Deze mysterieuze man Joe Haak weet de mensen van St. Piran te verbinden en hen aan te zetten tot een grootse daad. Daarna hebben ze hem in hun midden opgenomen.
Maar hij weet dingen waarvan de dorpelingen geen benul hebben.
Door een onbaatzuchtige daad zet hij de mensen aan tot samenwerken en daardoor te overleven.
Terwijl het spook van de Armageddon in de gedaante van een pandemie en de verdere gevolgen hiervan over de wereld waart, verzet het dorp zich, niet met hand en tand, maar met liefde en verbondenheid, tot over de dorpsgrenzen heen.
En dan is er ook de walvis. Die speelt op cruciale momenten een grote rol.

Een mooi verhaal. Des te verder je in het verhaal komt, des te meer je nieuwsgierigheid wordt getriggerd. Wie is Joe Haak? Hoe is hij hier verzeild geraakt? Wat heeft alles met de bankdirecteur Lew Kaufmann te maken? Wat is de belofte die Joe heeft gedaan en aan wie?
Ook al was je er niet bij, het dorp en de dorpelingen komen voor je ogen tot leven.

Het lijkt of deze roman speciaal geschreven voor deze vreemde tijd van quarantaine en Corona.

Aanvankelijk aangetrokken door de prachtige cover en na gisteravond het boek te hebben dichtgeslagen, geconcludeerd dat dit een van de mooiste verhalen was die ik afgelopen jaar heb gelezen.
In het Zuid-Engelse vissersdorpje St. Piran (Cornwall) vinden dorpsbewoners een aangespoelde man op het strand. Aanvankelijk menen ze met een verdronkene te maken te hebben, maar Joe Haak, naar later blijkt, leeft nog. Kort daarop strandt een walvis op het strand. De gemeenschap van 300 zielen ontfermt zich over Joe, een uit 'The City' (Londen) gevluchte financieel analist én over de walvis. Beide gebeurtenissen luiden een bizarre wending in wanneer blijkt dat de wereld getroffen is door een grieppandemie waardoor alle mondiale systemen lijken te ontsporen en dit bevestigd wordt door het door Joe ontwikkeld softwareprogramma wat voorspellingen geeft op de aandelenmarkt. Ook de kleine gemeenschap van St. Piran heeft te dealen met deze crisis en Joe zal daar een cruciale rol in vervullen.
Los van deze beproeving beschrijft Ironmonger (1954) de kracht van solidariteit en de onverwachte en onvoorspelbare drijfveren die in werking treden wanneer alle basale zekerheden weg vallen. Een verhaal waarin gerefereerd wordt aan de denkbeelden van Hobbes die 'Leviathan' schreef ('staat boven individu') maar deze ook achter zich laat.
Ironmonger schrijft beeldend, voelbaar en je waant jezelf een inwoner van St. Piran. Het bracht herinneringen boven van de film Local Hero (1983) waar een vertegenwoordiger van een Amerikaanse oliemaatschappij strandt in Ferness, een (fictief) vissersplaatsje aan de Westkust van Schotland.
'De dag dat de walvis kwam' is in 2015 verschenen maar werd recentelijk in het Nederlands vertaald. Mogelijk door de onvoorziene actualiteit van de huidige pandemie. Vanzelfsprekend subjectief maar voor mij zonder twijfel een 5-sterrenboek. Prachtig! Ik kijk reikhalzend uit naar 14 september; dan verschijnt 'De vele levens van Heloise Starchild', de vertaling van het vorig jaar verschenen meest recente boek van John Ironmonger.
⭐⭐⭐⭐⭐

In De dag dat de walvis kwam van John Ironmonger (1954) spoelt er een naakte man aan op het strand van St. Piran in Cornwall. Nietsvermoedend brengen de Cornische inwoners van het fictieve vissersdorpje de man in veiligheid. De drenkeling blijkt Joe Haak te zijn (geen familie van, tenzij de schurk uit Peter Pan net als Joe ook Deense roots heeft natuurlijk). Joe is afkomstig uit de City (Londen) waar hij als analist bij een bank verantwoordelijk was voor het inschatten van een dalende beurskoers om 'short te gaan'. Hij wist het vertrouwen te winnen van zijn baas Lew Kaufmann en ontwikkelde op zijn aanraden een financieel programma – Cassie – dat op korte termijn prijzen kan voorspellen.

Wanneer Cassie een verkeerde inschatting maakt en faillissement dreigt, ziet Joe geen andere uitweg dan Londen te ontvluchten. Als hij op mysterieuze wijze in St. Piran belandt, wordt hij echter achtervolgd door Cassies voorspellingen. Zo verneemt hij dat de wereld binnenkort geveld zal worden door een geheimzinnig Aziatisch griepvirus. Samen met de inwoners van St. Piran neemt Joe grote voorzorgsmaatregelen door enorme hoeveelheden voedsel in te slaan en het dorpje volledig van de buitenwereld af te sluiten. Zal St. Piran immuun zijn voor het naderende virus?

De dag dat de walvis kwam is de derde roman van de Britse Ironmonger die naast romanschrijver ook bioloog en computerwetenschapper is. Zijn debuutroman The Notable Brain of Maximilian Ponder stamt uit 2012. Hoewel De dag dat de walvis kwam al in 2015 in het Engels verscheen, is het boek vandaag de dag verrassend actueel. De angst en isolatie die de inwoners van St. Piran ervaren als ze voor het eerst over het griepvirus horen, doen denken aan de impact van het coronavirus. Ook de lockdown van St. Piran en de regels die daaruit voortvloeien zijn voor lezers herkenbaar. In dat opzicht komt De dag dat de walvis kwam angstwekkend dichtbij, en is het dystopische element in het verhaal op dit moment zelfs werkelijkheid.

Gelukkig weet Ironmonger De dag dat de walvis kwam een positieve lading mee te geven. Terwijl Joe verwacht dat verschillende inwoners van St. Piran te koppig zullen zijn om aan zijn plan mee te werken, blijkt het tegengestelde waar. De mensen verbroederen en zetten hun schouders eronder om de pandemie de baas te blijven. Dat St. Piran als een sprookjesachtige plek aan de kust van Cornwall wordt beschreven, geeft Ironmongers fijne schrijfstijl een zekere lichtheid (prachtig naar het Nederlands vertaald door Robert Neugarten). Zo beschrijft hij St. Piran als volgt:

'de tijd verstreek [hier] in een ander tempo. Je kon gewoon met een glas cider over de oceaan zitten uitkijken en de wijzers gingen over de klok zonder dat iemand je naam riep. Bestond er wel ‘tijd’ in de City? Was dat hetzelfde verschijnsel? Waren er in Threadneedle Street ook momenten die zich geleidelijk ontwikkelden en als zeepbellen neerdaalden? Bleven de klokken stilstaan?'

De dag dat de walvis kwam is in eerste instantie een gedoseerde mix van een sprookje, een avonturenroman en een dystopie. Ironmonger creëert meer lagen in het verhaal door een dosis filosofie en religie toe te voegen. Zo speelt het sociaal contract ('de staat boven individu') uit de Leviathan van Britse filosoof Thomas Hobbes een rol. De walvis in het boek verwijst naar de titel van Hobbes’ werk. Het dorpje St. Piran is vermoedelijk niet geheel toevallig vernoemd naar Saint Piran, een van de drie beschermheiligen van Cornwall. Daarnaast doet het verhaal bij vlagen denken aan Jonas en de walvis. Bij het omslaan van de laatste bladzijde blijkt De dag dat de walvis kwam in de eerste plaats een liefdesverhaal waarin 'soul searching in crisistijd' centraal staat.

*Deze recensie van "De dag dat de walvis kwam" is ook te lezen op Hebban en elineschrijfthier.nl

Kopen!

Prachtig boek en bijzonder om dit verhaal in de coronatijd te lezen.

Dit is een opkikkertje in onzekere tijden. Het is met veel humor geschreven. We hebben dit boek al enkele keren cadeau gedaan aan vrienden.