De magie van genezing Radicale therapieën uit de geschiedenis van de psychiaterie

Wat een prachtig boek. Hoogleraar Willem van der Does belicht in veertien meeslepende hoofdstukken de meest opmerkelijke ideeën uit de geschiedenis van de psychiatrie. Van psychotherapie tot shocktherapie en van psychochirurgie tot psychedelica, alle hoogte- en dieptepunten komen voorbij. En dat op een prettig genuanceerde wijze, met alle begrip voor de wanhoop waarmee behandelaren, families en andere betrokkenen moeten hebben geworsteld voordat zij overgingen tot de soms draconische maatregelen die hier worden geschetst. De belangrijkste boodschap van dit erudiete werk is misschien wel dat wij blij mogen zijn met de behandelingen van vandaag. Rosemary Kennedy, de zus van president John F. Kennedy, veranderde na een lobotomie in een lege, apathische vrouw. Dat deze therapie in de ban werd gedaan is dan ook een groot goed, maar was het middel erger dan de kwaal? Dat zouden we aan de familie Kennedy moeten vragen, die met de handen in het haar moet hebben gezeten alvorens hiermee in te stemmen - en aan Rosemary zelf, want zij was op het hoogtepunt van haar ziekte zeker geen gelukkige vrouw. Psychofarmaca hebben ervoor gezorgd dat dit soort therapieën niet langer nodig was. Dankzij de antipsychotica die in 1955 op de markt kwamen, konden veel psychiatrische patiënten de gesloten klinieken verlaten waar zij anders wellicht tot het einde van hun leven hadden moeten verblijven. Nu zijn ook deze middelen niet zaligmakend, maar het is een grote stap vooruit gebleken ten opzichte van de psychochirurgie van weleer. Een stuk minder radicaal en heel wat effectiever. Een tweede boek als dit is in het Nederlands taalgebied niet verkrijgbaar. In het Engels hebben we Great and Desperate Cures van Valenstein (2010), dat duidelijk een bron van inspiratie is geweest. Maar het mooie van Van der Does is dat hij bouwt op eigen, gedegen onderzoek. En dat hij op veel plekken is geweest waar nog tastbare herinneringen te vinden zijn aan de pioniers van weleer. Kostelijk vond ik het verhaal over het schilderij van de Franse neuroloog Charcot en ook dat over Egas Moniz en het Portugese dorpje dat nog steeds mee lift op zijn roem. Wel vroeg ik mij af waar de hoofdstukken zijn gebleven over ontwikkelingen die wél vruchtbaar zijn gebleken, zoals de ontdekking van het chloorpromazine, het chloordiazepoxide en lithium. Maar misschien is dat stof voor een volgend boek? In de tussentijd zou dit verplichte kost moeten zijn voor een ieder die werkzaam is in de geestelijke gezondheidszorg. En voor een ieder die is geïnteresseerd in het kronkelige pad dat wetenschap heet. Kortom een absolute aanrader.

Prof. dr. Jan Dirk Blom, psychiater en hoogleraar klinische psychopathologie

Willem van der Does geeft een ruim overzicht van ooit ‘geniale’ nieuwe inzichten in de psychiatrie, waaronder allang achterhaalde en naar het museum verwezen doorbraken zoals het Mesmerisme en de frenologie. Deze laatste wordt niet besproken en waarom niet? Dit brengt ons bij de selectie. Waarom deze wel en andere niet. Bv. waarom wel de Rorschachtest en de niet minder intrigerende Szondi-test en zijn psychologie. Wie Freud bespreekt dient ook aandacht te hebben voor zijn concurrenten zoals Carl Gustav Jung, Alfred Adler en vele anderen. Het mag gezegd worden dat orthodoxe psychoanalyse nog weinig toegepast wordt maar de invloed ervan is bijzonder verreikend. Geschreven voor een groot publiek door een connaisseur met een vlotte pen geeft hij ook aandacht voor hedendaagse ontwikkelingen in de psychiatrie/psychologie waarvan weinigen zullen gehoord hebben zoals ‘de ogenbeweger’ en ‘de hokjesman’ en andere meer actuele bijdragen tot de geesteswetenschappen. Maar is het wel fair om fraudeurs zoals David Rosenhan in één boek te vatten met originele denkers zoals Sigmund Freud en Rorschach? Ook wordt te vlug een ‘uitvinder’ als Lombroso en zijn criminologie weggezet als vergissing en in de curiositeitenmand gegooid. Aanbevolen voor al degenen die een blik in het verleden en het heden willen werpen in de geschiedenis van de psychiatrie.