Jan Mankes een kunstenaarsleven in brieven, 1910-1920

„Ik probeerde mooie dingen te maken in allen eenvoud.” Dit citaat komt uit een van de brieven van de jonggestorven kunstenaar Jan Mankes (1889-1920) en siert de voorkant van het lijvige boek ”Jan Mankes. Een kunstenaarsleven in brieven 1910-1920”. Van Mankes, bekend om zijn fijnzinnige schilderijen van dieren, objecten en landschappen, is lange tijd gedacht dat hij op het Friese platteland in alle eenzaamheid zijn olieverven en grafiek maakte.

De ruim 500 geannoteerde brieven en (brief-) kaarten in deze publicatie getuigen van een actief sociaal leven. Zo schrijft hij veelvuldig met de Haagse sigarenfabrikant Aloysius Pauwels. Die is Mankes’ mecenas en voorziet de kunstenaar niet alleen van geld en materiaal, maar ook van dieren en objecten. Levende (roof-) vogels, kikkers, konijnen, muizen, vissen, flessen en potjes zijn in de loop van de tijd verzonden vanuit Den Haag naar het Friese De Knijpe.

„Stop, stop, stop!” schrijft Mankes in 1917 aan Pauwels, die hem een snoek, baars, zeelt en voorns stuurt. „’k Zou een heele zee moeten hebben en dan nog zou die niet toereikend zijn voor uw gezonden en nog te zenden visschen.”

In de brieven aan Anne Zernike, zijn vriendin en latere echtgenote (hij trouwt op zijn 25e en sterft aan tbc als hij 30 is) blijkt hoeveel steun hij aan haar heeft. „Lieve, lieve schat, het is toch wel heuschelijk en héél erg naar, dat je weg bent. O, wat heb ik je toch noodig bij alles.” Het boek is leesvoer voor de echte Mankesliefhebbers en belangrijke documentatie voor kunsthistorici.

Voor een liefhebber van het werk van Jan Mankes geeft dit boek verdieping van deze liefde. Wanneer je de honderden brieven leest die hij schreef in de tijd dat hij zijn belangrijkste werken schilderde, dan lees je wat hem bezig hield, waar hij naar streefde in zijn werk. Je leest hoe intens hij zich met materiaal, zoals schilderdoek, bezighield. De moeite die hij moest doen om een goede etspers in Friesland te krijgen. En hoe hij zich een plaats verwierf als kunstenaar ver weg van de Randstad. Door vooral zichzelf te blijven.
Jan Mankes woonde en werkte grotendeels in Friesland en op de Veluwe, maar onderhield een intense briefwisseling met personen die in zijn werk geïnteresseerd waren, en die hem ook op de hoogte hielden van wat er m.n. in het westen gebeurde op het gebied van de schilderkunst. Ook kreeg hij levende dieren opgestuurd, die hij thuis in leven probeerde te houden en die hij schilderde, o.a. vissen, geiten, een kerkuil en een steenuil. Hij schilderde alleen levende dieren. Opgezette dieren weigerde hij te schilderen.
Ook krijg je door het lezen van zijn brieven inzicht in persoonlijke aspecten uit zijn leven, zoals de liefde voor Anne Zernike, de nieuwe vrouwelijke dominee die in zijn dorp neergestreken was en bij wie hij in zijn brieven de nodige overredingskracht heeft moeten gebruiken om haar hart definitief te winnen. Ook de brieven die hij tijdens zijn ziekte (TBC) schreef -hij dicteerde de meesten aan Anne tijdens de laatste periode van zijn ziekbed- zijn ontroerend.
Naast de brieven van Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, is dit mogelijk de meest uitgebreide verzameling brieven van een Nederlandse schilder.
Het boek "Jan Mankes, een kunstenaarsleven in brieven" heeft me ontroerd, diep zelfs. En zijn schilderijen doen dit nu des te meer.
Heiko Warnsinck