LJ Veen Klassiek - Tegen de keer

Geschreven bij Tegen de keer

Hoe meer je zoekt naar schoonheid, hoe meer je overladen wordt met een afkeer wat daar niet tot behoort. Dat leerden we al van de pessimistische filosofie van Schopenhauer en hier borduurt J-K Huysmans op door. In de prachtige vertaling door Jan Siebelink wordt je als lezer met haarfijne omschrijvingen en kleurrijke bewoordingen meegenomen in de decadente wereld van de adellijke kluizenaar Des Esseintes die niets anders lijkt te kunnen dan zich bezighouden met schilderkunst, literatuur, kleurenleer, parfumerie en zijn eigen zwakke vlees. Huysmans moet zelf een enorme neuroot zijn geweest om dit leven voorbij het burgerlijke tot in detail te beschrijven. Voor zijn stijl, die van grote invloed is geweest op het vervolg van de literatuurgeschiedenis - met als Oscar Wilde als grootste voorbeeld - is hij uniek, maar of je Tegen De Keer eenvoudig weg leest is de vraag. Je zal als lezer geoefend moeten zijn om dit werk aan te kunnen. Niet alleen is het handig als je thuis bent in religie, filosofie en kunst, je hebt ook een lange adem nodig om zijn kritieken door te ploegen. Huysmans schrijft op een gegeven moment 'Mijn god, wat zijn er toch weinig boeken die het waard zijn opnieuw gelezen te worden.' Dat geldt ook voor Tegen De Keer, al doet dat niets af aan de importantie van dit boek voor de literatuur.

Geschreven bij Tegen de keer

Het boek is wel interessant, maar heeft niet een echte verhaallijn.
Het bevat verschrikkelijk veel beschrijvingen van van alles en nog wat, en je moet er maar van houden.
Zelf vind ik het wel leuk en interessant.

Huysmans A rebours / Tegen de keer Is gepubliceerd in 1884. De titel verwijst naar beweging terug in de tijd, of tegendraads zijn. In oorsprong was het Seul (Alleen), maar met ‘Tegen de keer‘ als fraaie titel geeft het iets algemeners weer dat rond 1900 in de samenleving speelde: de voor ieder geldende maatstaven van bourgeois smaak en gedachtegoed in de Nieuwe Republiek, de uit Amerika overwaaiende nivellering van smaak, tegenover de oude en verfijnde smaak van de adel en van de Kerk. In het Engels is het vertaald als Against Nature, omdat het in de eerste hoofdstukken vooral de Natuur is die het moet ontgelden als saai terwijl de mens toch vooral intellectueel is en boven de Natuur wil uitstijgen. Eigenlijk is dat de aanleiding voor dit boek; het naturalisme van Zola waarmee Huysmans hier breekt is juist niet zo persoonlijk, die kiest het perspectief van de oorzaak en de voorspelbaarheid van dingen. Huysmans kiest dus uit eigen overtuiging het perspectief van een individu met neurose, die geestelijk wil leven maar daarvoor ook hield van grillige fantasieën en de verleidingen van het vlees, maar die nu vooral last heeft van lichamelijke ongemakken, en van impotentie, de nog 30 jaar jonge hertog Des Esseintes. Hij verhuist van zijn kasteel in Lourps bij de Seine ten oosten van Parijs, naar een dorp ten zuidwesten van Parijs, Fontenay-aux-Roses, om in zelfgekozen isolement te gaan wonen, als een eigentijdse kluizenaar, met een paar oude bedienden. Wat daarna volgt is zo fantastisch en bizar dat het hier niet verklapt kan worden.
Het boek heeft op mij het effect dat ook Dostojevski’s Aantekeningen uit het ondergrondse gaf: de niet voorspelbare mens.
De thema’s die voorbij komen zijn de tekortkomingen van de natuur die vervangen kan worden door de ervaring van onze zintuigen en verbeelding, en het begrip dat de Kerk de bewaarder is geweest van alles wat mooi was en intellectueel, maar ook in zich had het lijden en de verderfelijke invloed van hen die de Kerk ook met vragen bestookten (mooie vergelijkingen met het pessimisme van Schopenhauer en Pascal en het antwoord op lijden van Thomas a Kempis), en tenslotte het verval van deze tijd waarin eerder een taal als Latijn ook kwam na een ontwikkeling (hij heeft het magnum opus van Du Cange als zijn beste lectuur op een lessenaar). Dat is te zien aan de rijping en uitwassen van het soort taal dat men bezigt, waarbij Baudelaire en Mallarmé degene zijn geweest na Flaubert die de taal tot een doorrijpt procedé hebben geschapen waarbij een soort gecondenseerde roman kon ontstaan zoals Mallarmé ze maakte. Daarnaast is E.A. Poe een groot voorbeeld voor het onderzoeken van ‘de morbide psychologie van de wil’.
In de vertaling is Huysmans introductie uit 1903 in het begin van het boek gedrukt, waarin hij 20 jaar na dato zijn commentaar op het boek geeft; deze dient echter pas aan het eind gelezen te worden (zoals in de Engelse vertalingen goed gedaan is).
De vertaling heeft naast veel fraaie woordvondsten ook veel gebreken, en een nieuwe vertaling zou wel wenselijk zijn, tegen de nu bestaande verhaspelingen (zinsconstructies die nu niet lopen) en bijvoorbeeld het vertalen van ‘retour d’age‘ van gevoelens en ideeen als ‘kritieke leeftijd’ van ideeen en gevoelens. Het gaat hier om de rijping en rotting, het niet meer vruchtbaar zijn, met een negatieve connotatie, de ‘overgangsleeftijd’ was mogelijk, en heeft waarschijnlijk direct te maken met de titel A rebours, wat uiteindelijk niet lukt, er is alleen maar pessimisme (Huysmans corrigeert dit beeld in het nieuwe voorwoord).
Aan te raden:
De introductie van Brendan King in zijn vertaling van A Rebours; die neemt je mee in de ontstaansgeschiedenis van A Rebours.
Peter JA Nissen heeft een boekje gepubliceerd 2008 over Huysmans jeugd met Nederlandse link en over zijn kerkelijke ervaringen ‘een zachte aanraking van zijn zieleleven’. Over ‘ware’ en ‘valse’ mystiek rond 1900. Het is te downloaden van dbnl op internet.

Klassieke Franse roman vertaald door Jan Siebelink.