Wittgensteins minnares

Je zou kunnen zeggen dat dit boek geschreven is door het enige personage dat de auteur ten tonele brengt. Kate - zo is op de achterflap te lezen, want de oplettende lezer zal maar éénmaal haar naam ontdekken - bevindt zich in een desolate wereld en naar het schijnt is ze het enig overgebleven, levende wezen op aarde. Of de setting een post-apocalyptische, dystopische of sience fiction is, wordt niet meteen duidelijk, maar mysterieus doet het zeker aan. Is er iets met haar aan de hand? Zelf zegt ze; 'Al was ik een groot deel van de tijd behoorlijk geschift natuurlijk.' Ook rijst de vraag hoe betrouwbaar de woorden en beweringen van deze ik-verteller zijn. Aangezien ze een monoloog houdt en helemaal alleen is, is er ook niemand die zegt aan haar woorden te twijfelen. Wat we lezen is dus geheel en al de waarheid van Kate.

Ze heeft een huisje aan het strand gevonden en, omdat niemand haar kan waarnemen, leeft ze geheel zoals ze dat wil. Overal zijn er auto's - met het stuur aan de rechterkant - te vinden waarmee ze de wereld rond is gereden en voornamelijk in musea heeft gewoond, zoals het Louvre, National Gallery, Hermitage, Galleria Borghese, waarbij ze onderweg ook Troje heeft aangedaan. De richting waar de neus van de volgende auto naartoe wees, was leidend voor de richting die ze ging. Ze geeft de indruk gedesoriënteerd te zijn in tijd, aangezien ze zeventien horloges om de beurt af laat gaan en niet precies weet hoelang het geleden is dat ze helemaal alleen over is gebleven. Sp vertelt ze iets over haar leven voor dit leven: ze is gescheiden en heeft een vroeg gestorven zoontje wiens graf ze graag wil bezoeken.

Op een typemachine is ze haar gedachten aan het documenteren en ordenen. Lustig strooit ze met feitenkennis over onder andere Homerus' Odyssee, mythologische figuren, kunstenaars, klassieke auteurs en dito muziek en oudheidkundige gebeurtenissen, maar dat klinkt niet altijd even coherent. Ze filosofeert er lustig op los en schrikt er niet voor terug om haar beweringen ook weer te ontkrachten, soms pas na een aantal bladzijden en roept zichzelf direct tot de orde wanneer ze aan het generaliseren is.

Is ze werkelijk alleen of zit ze gevangen in haar eigen hoofd?
Ze schrijft dat ze te maken heeft gehad met depressies en gek was. Is haar wereld letterlijk leeg of zit Kate opgesloten in haar eigen hoofd? Heeft ze misschien last van psychiatrische problematieken? Ze geeft de schijn intelligent te zijn en is universitair geschoold.

Volstrekt uniek is Markson's werk zeker te noemen. Het lijkt eerst heel verwarrend en het heeft even tijd nodig om aan de schrijfstijl te wennen, om vervolgens tot de conclusie te komen dat je het begin de door Wittgensteins taalfilosofie geïnspireerde schrijfstijl niet goed hebt opgenomen en begrepen. Het werk is verstoken van hoofdstukken en witregels, en bestaat uit een doorlopende tekst, waarbij elke alinea bestaat uit één zin, of elke zin vertegenwoordigd één alinea. Kate's relaas is een onafgebroken stream of conciousness, waarin ze vloeiend van de ene bewering in de andere glijdt, voortborduurt en filosofeert.

Wittgensteins minnares, voorzien van een uitgebreid nawoord door Lieke Marsman, is een heel rijk boek, vol verwijzingen die ontegenzeglijk niet allemaal opvallen bij een eerste lezing. Daarom is het ook een boek om zeker een tweede kans te geven. Het is geen gemakkelijk werk en het eist behoorlijk de aandacht door het filosofische experimenteren. Slow reading lijkt in dezen het toverwoord, want op de meeste zinnen is het heerlijk kauwen. Kate's gefilosofeer is soms ontroerend en regelmatig heel geestig te noemen. De manier van schrijven maakt het een spannende leeservaring. Wat het zo uniek maakt is dat het in feite een boek is zonder plot: verrassend, bedwelmend, geestig, ontroerend, bijzonder intrigerend, pakkend en vreselijk goed.

Meer een "stream of consciousness" dan een vertelling, waarin de (on)macht van de taal een plek krijgt.
Het vraagt even doorzetten en het boek is zeker niet voor iedereen geschikt. Maar houd je van filosofische werken en taalexperimenten dan is dit boek een aanrader.

Deze uit het Engels vertaalde roman met een raadselachtige titel, geschreven door David Markson moet iets bijzonders hebben waardoor 55 (Wikipedia noemt 54, meerdere bronnen 55) uitgevers het manuscript weigerden, uiteindelijk werd het in 1988 toch gepubliceerd. Nu is het boek verschenen in een gloednieuwe vertaling van Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes en dat belooft wat. Voor wie een eenvoudig leesbare roman verwacht, met een plot, een chronologie, dialogen en al het andere wat een roman aan kenmerken kan hebben, is het boek geen aanrader. Voor wie houdt van een ‘springerig’ boek waarin je geen idee hebt wat er precies verteld wordt, is het een feestje.
Wanneer het beeld klopt dat Kate zich alles verbeeldt wat ze ons wil laten weten zou het een knap staaltje verbeelding zijn van de auteur. Markson weet te boeien van het begin tot het einde en dan is het nog niet gedaan omdat je moeiteloos weer naar de eerste regels gaat met de ervaring van de eerste lezing, dan is het een heel andere leeservaring.

als al gezegd