Als een vos Machiavelli's levenslange zoektocht naar vrijheid

Erica Benner is een goed geschreven en makkelijk leesbaar boek over Niccolò Machiavelli. Ik ben positief maar ook negatief. Wat mij boeide was haar enorme kennis over het chronologische verloop van het leven van Machiavelli, de beschrijving van de rol van zijn familie en vrienden, zijn liefde en beschermzucht voor Firenze en zijn uiterst politieke sluwheid en intelligentie.
Wat ik daarentegen niet apprecieerde in haar schrijven, is haar nieuwe Machiavelli denkwijze: Volgens Benner moet haast alles wat Machiavelli heeft geschreven met de bril der dubbelzinnigheid worden gelezen. Met andere woorden, (haast) alles kan zowel op de ene als op de andere manier worden geïnterpreteerd en dat is nu net iets te gemakkelijk naar mijn mening. Het is allemaal een beetje dubbelzinnig. Benner noemt deze werkwijze ’de sluwheid van de vos’ omdat de vos (lees: Niccolò) zich op die manier indekt tegen mogelijke vergeldingen van de machtshebbers (alsof die niet tussen de regels kunnen lezen!). Volgens mij ’dekt’ Benner zichzelf in tegen misinterpretaties van haar nieuwe theorie. Benner is docente in Yale en ’experte’ in Machiavelli en dus is dit een nieuwe Machiavelli-denkstroming, alsof we er al niet genoeg hadden!
In ’De Heerser’ prijst Machiavelli Cesare Borgia de hemel in als het prototype van de machtshebber, maar volgens Benner bedoelt Machiavelli het dus net andersom: Borgia is een grote blaaskaak. Benner haalt (verkorte!) stukjes tekst uit De Heerser aan die met heel wat moeite dubbel kunnen worden begrepen, maar ze vergeet met opzet een heleboel beroemde quotes uit De Heerser die helemaal niet ambigu zijn en die de grote bewondering van Machiavelli uitdrukken voor één van de enige mannen in de Italiaanse Renaissance voor wie hij respekt had. In Cesare zag hij namelijk de mogelijkheid om zijn geliefde Italie één te maken, en, nog veel belangrijker, Borgia deed waar Machiavelli alleen maar van kon dromen: een eigen militie organiseren om de buitenlandse machten uit Italie te houden. Dit was Machiavelli’s ultimatieve doel maar hij heeft dit nooit voor elkaar gekregen. Borgia deed dit wel en niet alleen in woorden.
Benner is volgens de achterflap ’experte’ in Machiavelli maar het is duidelijk dat haar kennis van Cesare Borgia en paus Alexander VI begrensd is waardoor ze Machiavelli’s Heerser onrecht aandoet. Om Machiavelli te kunnen begrijpen moet je namelijk ook dat hoofdpersonage van De Heerser (èn zijn familie, èn de tijdsgeest, èn de hoofdpersonages in die tijd) perfekt kennen. Ze had zich meer moeten verdiepen in het leven van beide Borgias, in hun ambities, in hun plannen die ze ook bijna hebben kunnen uitvoeren, in hun persoonlijkheid en prestaties. Paus Alexander VI was helemaal niet zomaar een bedrieger zoals Benner hem al te simplistisch beschrijft en zoals ze weerom Machiavelli gebruikt om hem op die manier te portretteren. Het is waar dat Alexander VI de laatste 5 eeuwen op die manier werd beschreven door Borgia-haters, maar in de 20ste en 21ste eeuw zijn er ondertussen een heel aantal solide biografieën geschreven door gerenommeerde geschiedschrijvers die de eeuwen van Borgia demonisering tegenspreken en de Borgia familie in haar eer herstelt. Denk maar aan Orestes Ferrara, Garner, Mallett, Hollingsworth, Woodward, Bradford, Meyer etc.). Wanneer ze de beroemde Borgia familie begrijpt en vooral Cesare’s gecompliceerde persoonlijkheid doorheeft, dan zou haar grote kennis van Machiavelli’s geschriften een diepere, en intelligente Heerser kunnen peilen in plaats van de domme krachtpatser die ze nu van hem maakt.
De dubbelzinnigheid theorie vind ik persoonlijk dus te simplistisch. Ook de beschrijvingen, conversaties en interpretaties van Machiavelli’s gesprekken met Borgia zijn te subjectief beschreven, en je voelt in de taal Benner’s antipathie voor Cesare Borgia.