De Amerikaan

Gisteren - 27-05-2019 - zag de vierde roman van Gerrit Brand het levenslicht, nadat het manuscript hiervan al een jaar of vijfendertig op een stoffige plank had gelegen. Nog ouderwets op de typemachine geschreven, maar nooit tot een einde gekomen. Een verhuizing zorgde ervoor dat Brand het weer tegenkwam en tot de ontdekking kwam dat hij over idee van het verhaal eigenlijk wel tevreden was. Dit leidde ertoe dat hij het boek herschreven heeft, met zijn schrijvers knowhow van nu. Dat het dit jaar is verschenen geeft het meteen iets speciaals mee, omdat het verhaal zich exact vijftig jaar geleden afspeelt.

De Amerikaan is een verhaal met een bonte verzameling aan thema's, een grote gelaagdheid, met als rode draad de maatschappelijke verandering, zoals die in de zestiger jaren in opmars kwam.
Het oer-Hollandse verhaal geeft meteen het gevoel dat je in een VPRO-film bent beland. Een naamloos dorpje in het oosten en aan de periferie van het land. Sfeertje: ons kent ons. Hoewel...
Vijftig jaar geleden, 1969, midden in het hippietijdperk en de flowerpowerbeweging, John Lennon en Yoko Ono hielden tijdens hun huwelijksreis hun bed-in in het Hilton, sexuele vrijheid én de eerste mens liet zijn voetstappen achter op de maan. Enfin, dit geeft in vogelvlucht weer in welk tijdsbestek het verhaal zich afspeelt.

Het is rumoerig in het dorp, dat in twee kampen verdeeld lijkt te zijn. Onder de jongeren heerst er grote weerstand tegen de plannen om de vaart te dempen, omdat die plaats moet maken voor een betere infrastructuur.
Een aantal kilometer buiten het dorp zijn de werkzaamheden van start gegaan en ligt er al een aanzienlijk stuk van de vaart droog. Burgemeester Willem Croon maakt zich echter hard voor de drooglegging. De vaart behoort tot het cultureel erfgoed en dat dient volgens de jongeren behouden te blijven.
En passant vindt er nog een aanrijding plaats tussen de zoon van Croon en Harry Maartens - fel tegenstander van het dempen - en belandt Maartens in betreffende plomp.
Maartens is druk bezig om medestanders te vinden om de plannen van de burgemeester een halt toe te roepen. Of de intenties van Croon wel zo integer zijn valt nog te bezien. Hij wordt behoorlijk in de tang gehouden door de heren van het triumviraat en komt tot de ontdekking dat hij inmiddels een flink bedrag op zijn rekening gestort heeft gekregen. Hij bezoekt Gerard van Zandt - deze bestiert in zijn eentje de melkveehouderij, nadat beide ouders overleden zijn - en raadt hem aan om extra land aan te kopen, land van ouderling Den Oudsten. Vergunningen, geen enkel probleem. 'Dat regel ik zo voor je.'
Wanneer Gerard deelneemt aan het Concours Hippique komt hij in contact met Carmen, een wulpse zigeunerin van het woonwagenkamp. Daarbij is ze behept met een nogal losbandig en manipulatief karakter, wat voor de nodige beroering zorgt in de levens van enkele heren.

Het zijn roerige tijden en het dorp staat aan de wieg van materialistische veranderingen. De opening van Club 69 zorgt ervoor dat de gemoederen oplopen, hoog oplopen, om uiteindelijk tot een climax te komen.

Een zeer origineel verhaal, met thema's zoals je ze niet vaak tegenkomt. Het dorpsleven komt glansrijk tot uiting door het uittekenen van de diverse markante karakters ten tijde van The Roaring Sixties.
Kijk eens goed naar de genaaid gebonden hardcover met stofomslag, uitgevoerd in de felle kleuren, zoals in die jaren de mode was.
Een uiterst vermakelijk boek!!!

Vlot geschreven roman over een spannende tijd die al weer heel wat jaren achter ons ligt. Gerrit Brand heeft die tijd als jongere meegemaakt en er zitten autobiografische elementen in zoals zijn liefde voor mooie auto's en popmuziek uit die dagen. Hij komt ook uit de streek die hij beschrijft. De invloed van de kerk in de tijd deed mij denken aan beschrijvingen van Maarten 't Hart of Jan Wolkers. Ook moest ik denken aan De Hunnen van Jan Cremer. Een mooi tijdsbeeld in dit boek dat zeker de moeite waard is om te lezen en in je boekenkast te hebben.

Gerrit Brand is er in geslaagd een bijzondere roman te schrijven die zich afspeelt in het bijzondere jaar 1969. Het was het laatste jaar van de roerige jaren zestig met provo’s, hippies, oorlog in Vietnam, studentenopstanden en natuurlijk het beroemde popfestival Woodstock. Als klap op de vuurpijl vond in 1969 ook de eerste maanlanding met de Apollo 11 plaats. In het boek zit een mooie zwartwit foto van de eerste mens op de maan.
Al met al een dynamisch tijdperk waar veel mensen met nostalgie aan terugdenken.
De vraag is of het er op het platteland van Nederland ook allemaal zo energiek aan toe ging. Volgens de schrijver wel. Want er gebeurt nogal wat in deze roman, die je het beste zou kunnen vergelijken met Amerikaanse romans die zich afspelen op het platteland. Denk aan schrijvers als Cormac McCarthy, Richard Ford, of zelfs William Faulkner.
De Amerikaan is echter geen zwaar boek, maar lichtvoetig geschreven en daardoor leest de roman lekker vlot weg. Er zit veel seks en humor in. Daarnaast ook maatschappijkritiek.
In de jaren zestig was het normaal dat de vaarten en kanalen in de veenkoloniale gebieden gedempt werden om er wegen over aan te leggen. Men wilde voort in de vaart der volkeren. De botsing tussen rijke ondernemers (die de vaart willen dempen) en maatschappijkritische jongeren (denk aan de tijdgeest van toen) die daar tegen in opstand komen is een van de thema’s van het boek. Daarnaast speelt de verhouding van een jonge boer met een meisje van een woonwagenkamp een belangrijke rol in het boek. Het meisje zet met haar promiscue gedrag het hele dorp op stelten. Als de zakenmensen om wie het in het boek draait dan ook nog gaan investeren in een seksclub is het hek helemaal van de dam.
Al met al een ontzettend geestig boek. Let ook op het fraaie omslag, helemaal in jaren zestig stijl. Een aanrader.

Er gebeurde nogal wat in de wereld in de tijd dat dit verhaal zich afspeelt; vanaf die tijd is niets meer zoals het eerder was.

De weerstand die opgeroepen wordt voor de plannen om de vaart te dempen komt van een heel andere kant dan verwacht zou kunnen worden. In dit geval zijn de jongeren behoudend en zien niets in verandering van de status quo, terwijl burgemeester Croon en aantal zakenlieden hier mogelijkheden ontdekken die vooral hun eigen beurs zullen spekken.
Vroeger wisten de meeste dorpelingen dat niet, maar later werd het ook voor hen duidelijk.

Maar de tijd is niet tegen te houden en veranderingen worden steeds vaker opgemerkt. Daar waar het ooit vanzelfsprekend was dat de daden van een burgemeester het beste waren voor de gemeenschap, mag je jezelf hier afvragen of het in De Amerikaan wel in het algemeen belang is.
De broeierige sfeer in het dorp aan de vaart is heel goed beschreven door Brand waardoor het is alsof je er zelf bij aanwezig bent.

De popmuziek wordt mooi gebruikt om het tijdsbeeld te versterken; ook ik ben opgegroeid in deze tijd en alles was voor mij herkenbaar.
Tegenstellingen zijn aan de orde van de dag in De Amerikaan; een losbandige Carmen uit het woonwagenkamp die het aanlegt met de eenzame Gerard, de Amerikaanse auto die in zijn leven verschijnt en Gerard die gelooft dat Carmen haar ware aard kan en wil veranderen.

De Amerikaan is een mooie mengelmoes van gevoelens, gebruiken en riten en is daardoor behalve een goed verhaal ook een mooi verslag van de beschreven tijd waarin het verhaal zich afspeelt: 1969.

Bij het zien van de schitterende cover van De Amerikaan van Gerrit Brand weet je meteen in welk tijdsbeeld het boek zich afspeelt. De vrouw en de Amerikaan zouden zo uit een intro van een van de James Bond films kunnen komen. De titel doet, als je geen autokenner bent, vermoeden dat het over een Amerikaans persoon gaat, maar de autokenners weten meteen dat het in dit geval over de auto op de cover gaat. Het is een titel dat nieuwsgierig maakt. Het mooie van de cover is dat zowel de vrouw als de Amerikaan in het verhaal voorkomen.

Meteen vanaf de eerste bladzijde van De Amerikaan van Gerrit Brand wordt je meegezogen in het verhaal. Meteen heb je te doen met de hoofdpersoon en erger je je aan de manier hoe de dominee spreekt, hoe verwijtend, kwetsend hij is over een bepaalde gebeurtenis. Voor diegenen die opgegroeid zijn met de kerk zal het deels herkenbaar zijn. Sowieso zal voor diegenen die het jaar 1969 bewust hebben meegemaakt een feest der herkenning zijn om te lezen over dat jaar. Je waant je tijdens het lezen in het jaar 1969, ook als je dat jaar niet (bewust) hebt meegemaakt. Ze zullen heel veel herkennen zoals bijvoorbeeld de muziek van The Cats, de zeezender Veronica en de eerste maanlanding. Het is dan ook een verhaal dat je in het tijdsbeeld moet plaatsen omdat bepaalde gebeurtenissen en dingen wat toen normaal was, heden ten dage niet meer als normaal wordt ervaren zoals bijvoorbeeld dat je bijna overal binnen mocht roken. Je kan merken dat de auteur dat jaar bewust heeft meegemaakt en dat hij in die omgeving is opgegroeid. Hij heeft zich heel erg goed weten in te leven in de tijd en in de personen.

De Amerikaan van Gerrit Brand is heel erg vlot en soms filmisch geschreven, zeker bij de spannende momenten zoals bijvoorbeeld tijdens een achtervolging in een bos. Het verhaal kent diverse verrassende momenten die je niet ziet aankomen zoals bijvoorbeeld een schandalige gebeurtenis van de burgermeester. Bij andere stukjes krijg je wel een vermoeden hoe het zal aflopen zoals over Klaas die de kroeg is uitgezet, de vraag is alleen op wat voor manier het zal lopen. Het einde is deels verrassend, deels zie je het wel aankomen.

Het boek is mooi vormgegeven, aan het begin van elke hoofdstuk zie je de tekening van de dame met de Amerikaan van de cover terug. De Amerikaan van Gerrit Brand is een verhaal over cultuur- en generatieconflicten, over omkopingen, over vooruitgang, over machtsmisbruik, over seksuele revolutie, over de macht van de kerk, over eenzaamheid en over tussen meerdere meningen van personen in staan. Je voelt de diverse gevoelens als verdriet, geluk, onmacht, woede en ongeloof van de diverse personen. Er worden soms woorden gebruikt die je heden ten dage niet meer hoort zoals bijvoorbeeld het woord 'minkukel'.

Kortom; De Amerikaan van Gerrit Brand is een verhaal dat het dorpse leven in 1969 goed weergeeft. Je waant je tijdens het lezen in het jaar 1969, ook als je dat jaar niet (bewust) hebt meegemaakt. Voor diegenen die dat jaar bewust hebben meegemaakt zal het een feest der herkenning zijn.