De identiteitscrisis van Zwarte Piet

Al jaren is Zwarte Piet (ZP) volop in het nieuws. Bijna het hele jaar laait de zwartepietendiscussie op. Vaak niet gebaseerd op feiten, eerder op het onderbuikgevoel. Maar wie is ZP, wat is zijn achtergrond.
Om helderheid te geven over de identiteitscrisis van ZP nemen Jop Euwijk en Frank Rensen de lezer in dit rijk geïllustreerd boek mee op een ontdekkingstocht naar de achtergrond van ZP op historisch, cultureel en sociaal gebied.
De schrijvers schetsen de huidige discussie van voor- en tegenstanders en geven in het kort weer wat hen beweegt.

Dan wordt ingegaan op de achtergrond en oorsprong van Sinterklaas, het strooien met snoepgoed en uitdelen van cadeautjes. Door invloeden van buitenaf verandert de traditie keer op keer. Zoals eerst Sinterklaas zichzelf zwart maakte en zich als boeman gedroeg, later werd verondersteld dat ZP voortgekomen is van de vrijgemaakte Moorse slaaf Piter.

Dan wordt ingegaan op ZP in de Nederlandse populaire cultuur. Voor gekleurde kinderen kan ZP negatief uitwerken op hun zelfbeeld en eigenwaarde. Juist de stereotypering is waar tegenstanders van ZP tegen in opstand komen. Een belangrijk element hierbij is dat Sint (de baas) altijd wit en Piet (de knecht) altijd zwart is.
ZP werd ook gebruikt in de opvoeding. Ouders dreigden hun kinderen dat ZP hen in de zak mee naar Spanje zou nemen als zij niet braaf en gehoorzaam zijn. Aan het eind van de jaren '60 en werd ZP meer een vriendelijke grappenmaker.

In het volgende hoofdstuk komt de individuele kritiek op ZP aan bod. Al in 1927 verklaard een zwarte havenarbeider voor de rechtbank dat zwarte mensen in Nederland voortdurend uitgemaakt worden voor ZP, een regelmatig terugkomende klacht tot de dag van vandaag. Ook op het toneel, in boeken en in reclameboodschappen worden gekleurde mensen weggezet als dom en minderwaardig. Steeds meer bekende en onbekende Nederlanders spreken zich uit tegen ZP in de vorm waarin hij gepresenteerd wordt en vragen om verandering.

In hoofdstuk 4 wordt het verenigd verzet tegen ZP besproken.
Tot de jaren '80 werd het verzet in Nederland vooral door witte mensen gevoerd.
In grote lijnen zijn de argumenten gelijk aan huidige. Kritiek op ZP roep dat afkeuring én instemming op.
Ook in boeken wordt de thematiek aan de orde gesteld, veelal door ZP in een historisch perspectief te plaatsen. In televisieprogramma's wordt een en ander besproken.
Steeds meer dringt de overtuiging door dat het Sinterklaasfeest niet moet worden afgeschaft, maar ZP wel moet veranderen. Het grootste probleem is dat niet iedereen ZP als een probleem ziet en een gesprek moeilijk is. Helaas leidt dat steeds vaker tot agressie en geweld tegen anti-ZP demonstranten.

In het vijfde hoofdstuk wordt het Sinterklaasfeest als een feest om te verdedigen besproken.
Mensen tonen hun liefde voor ZP, willen hem behouden en vinden het een erebaan ZP te spelen.
Moeten we vanuit historisch perspectief ZP dan zien als symbool van de Nederlandse identiteit en niet als een persoon met een donkere huidskleur? Steeds vaker kom je deze stelling tegen.
Dit werpt de vraag op of ZP een andere kleur kan krijgen. Heeft het Sinterklaasfeest een zwarte knecht nodig of is een andere kleur mogelijk? Voor kinderen blijkt het geen verschil te maken. Voor volwassenen wel.
Ook wordt er gepleit voor een Sint-Nicolaas zonder Pieten, de kindervriend die samen met kinderen, als Sint verkleed, danst en springt. Maar kan Sinterklaas zonder knechten die hem helpen cadeautjes rond te brengen? Er zal altijd een rol zijn voor Pieten.

Conclusie is dat het moeilijk is de identiteit van ZP te bepalen. Wel is hij op verschillende manieren goed te gebruiken als symbool: voor racisme, angst voor verandering en een nieuwe manier van discussiëren.
Er is geen pasklare oplossing die iedereen tevreden stelt met persoonlijkheid en uiterlijk van ZP. Wel zal Sinterklaas weer het familiefeest moeten worden dat het voorheen was.

Zowel voor-als tegenstander krijgt een podium in dit verhaal. Auteurs deden grondig onderzoek en onderbouwen dit met originele oud Hollandse teksten, dito foto’s (zwart-wit uiteraard!) en een lijst met literatuur en internetpagina’s. Beide auteurs laten een stukje deugdzaamheid zien met hun woorden: ‘…dat we soms overvallen werden door nostalgie waardoor het lastig was om kritisch te kijken’. Aan het einde is het allemaal een stuk helderder geworden en kan de lezer zijn mening baseren op de grote hoeveelheid gedeelde informatie. Bijzonder integer opgetekende nostalgie van het eerste uur.

Ik mocht dit boek lezen van de uitgeverij en daar was ik best blij mee. Ik vind de zwartepieten discussie erg moeilijk en dacht dat als ik meer informatie over deze bijzondere man zou hebben dat ik dan beter uit mijn woorden zou komen tijdens zo’n discussie. Daarnaast was ik erg benieuwd naar de geschiedenis van Sint en Piet.
Wat de geschiedenis betreft ben ik op mijn wenken bediend. Er wordt uitgebreid vertelt hoe de traditie van Sinterklaas is ontstaan. Je beseft dan pas hoe erg een avondje voor de kinderen uit de hand is gelopen. Van een gezellig avondje met een extraatje voor de kinderen tot een nationaal volksfeest waar iedereen een mening over wil hebben.

De schrik was ook groot toen in het begin van het boek letterlijk stond geschreven dat Sint-Nicolaas waarschijnlijk niet bestaan heeft. Dat hij eigenlijk een verzameling van feiten is uit verschillende eeuwen. Er zijn meerdere legendes over deze man, hij is huwelijksmakelaar, beschermheilige voor zeelieden en werd pas veel later een kindervriend. Er is geen traditie die zoveel is veranderd als deze. Tot mijn grote verbazing werd hij op een gegeven moment beschreven als de zwarte man. Pas jaren later krijgt hij een knecht. In een pagepakje. En die man is de ene keer wit, de andere keer zwart of een andere kleur. Dit speelt al eeuwen! En zo gaat het verhaal verder de eeuwen door. Tot aan de dag van nu, met discussie en vele meningen.
Ik vond het verhaal echt verhelderend en interessant om te lezen. Weten is meten heb ik geleerd. De discussie is van alle jaren (dus echt niet van nu, het is bijna net zo’n traditie als het feest zelf!) Uit deze discussie die er nu is zal wel weer een nieuwe of oude vorm van “ons volksfeest” voortkomen. Ik wacht het wel af. Ik ben alleen benieuwd of de kinderen van nu later als volwassenen net zo op het sinterklaasfeest terugkijken als ik.
Het is een boek met een mooie verzameling historische feiten en vele meningen en gebeurtenissen rondom een feestje dat voor onze kinderen bedoeld is. Het lezen waard.

Mooi en prettig leesbaar boek over de geschiedenis van Zwarte Piet. Erg interessant om hier meer over te lezen, even zonder alle subjectieve ideeën en meningen die je overal hoort.

De identiteitscrisis van Zwarte Piet. Jop Euwijk, Frank Rensen
Weet hoe het zit en discussieer dan!

Verwacht van dit boek een beschrijving van de historisch, culturele en sociale achtergronden van het Sinterklaasfeest met Zwarte Piet. En verwacht van dit boek ook een weergave van de positieve en negatieve kritiek die er rondom Zwarte Piet is.

Zwarte Piet afschaffen of handhaven?
Niet alleen het feest van Sinterklaas en Zwarte Piet is traditie… bijna is de discussie rondom dit feest ook al een traditie aan het worden!
Tradities veranderen door invloeden vanuit de openbare ruimte naar ‘binnen’ en omgekeerd; dat is een constante. Dat is ook zo in de traditie rondom Sinterklaas en Zwarte Piet.
Eerst was daar het feest van Onnozele Kinderen, dat werd het feest van Sint-Heer-Claes. Rond 1800 was Sinterklaas …. Zwart! …Eng ….en een Boeman!
Sint wordt rond 1850 gefatsoeneerd: hij gaat nu uit Spanje komen met een stoomboot (voor die tijd hypermodern) en hij krijgt een zwarte knecht! Dat geeft hem status. In die tijd werden de Rijken afgebeeld met zwarte bedienden! Sint gaat in die stroming mee.
Van der Scheer gaat het Sinterklaasfeest internationaal onderzoeken. Het is een feest met geschminkte figuren! In de populaire cultuur (lees vermaak-industrie) wordt van de zwarte mens een karikatuur gemaakt. Niet alleen wat betreft zijn uiterlijk, ook wat betreft zijn taal en uitspraak.
Maar met tradities is het zo dat het voor verbinding kan zorgen. De traditie kan blijven bestaan, mits nieuwe generaties het blijven vieren, zij bepalen zelf hoe dit gebeurt! We zien in deze 21e eeuw dat Sint en Piet vrolijke, gezellige kindervrienden zijn geworden.
Je kunt discussiëren over de wortels van Zwarte Piet, over de manier waarop hij wordt afgebeeld. Kritiek is van alle tijden. Het ligt aan jouw éigen ervaringen of je Piet verdedigt of aanvalt.
In 1963 stelt een hoofdonderwijzer in Amsterdam voor het feest aan te passen: geen angst en ongeloof meer, kinderen gaan echt niet mee in de zak… Sinterklaas is een spel. Maar lang niet iedereen (inclusief Kamerleden!) snapt zijn bedoelingen.
Wel is de discussie gestart. Linkse protestbewegingen steunen in de jaren 80 de stroming: Zwarte Piet is een racistisch symbool. De discussie begon klein, kortdurend, maar wordt inmiddels ook in onze tijd nog gevoerd.
Dan de argumenten vóór de liefde voor Zwarte Piet.
Bij de intocht-comités vrezen ze bij afschaffing van de kleur zwart voor Piet geen vrijwilligers meer te kunnen krijgen voor de Pietenrol! Geschminkt is het veiliger de gekke Piet uit te hangen in de openbare ruimte
Voorstanders zien hem als een ‘symbool’ voor de Nederlandse identiteit! Dit moet zo blijven. Diverse wetenschappers zeggen dat dit wijst op angst voor verandering in onze huidige maatschappij. Sinterklaas is een van de dingen die ons nationaal bindt.
Onderzoeken wijzen niet echt uit dat kinderen Zwarte Piet tegenwoordig nog in verband brengen met onze medemens. Hij is meer, net als Pipo, een ‘figuur’.
Een veel gehoorde uiting (vooral op sociale media) is: Ik ben tegen racisme maar voor Zwarte Piet..
Als je denkt na het lezen van dit boek te weten welke crisis Piet doormaakt, dan kom je bedrogen uit. Maar wil je echt een steentje bijdragen aan deze discussie, dan is dit boek een aanrader. Jop Euwijk en Frank Rensen hebben de veranderende beeldvorming rondom Zwarte Piet prachtig beschreven
Verwacht van mij geen stellingname over de kleur van Piet, noch over het wel of niet handhaven van de figuur Piet
Jouw afwegingen moet jij maken, doe je het rationeel? Doe je het emotioneel? Doe je het met kennis van zaken? De beslissing is aan jou!

De auteurs, Jop Euwijk en Frank Rensen, hebben onderzoek gedaan naar Zwarte Piet. Wie is dat eigenlijk? Ze hebben heel veel oud materiaal gevonden en beschreven. Ze behandelen allerlei kranten/tijdschriftinterviews met zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet. En het blijkt dat de klachten over Zwarte Piet er al heel lang zijn. En de argumenten om een figuur als Zwarte Piet met zijn symbolische waarden te laten bestaan ook.
Vooral de hoofdklacht, racisme, wordt onderzocht. Is Zwarte Piet racistisch? Dat wordt namelijk al een eeuw gedacht. Iedere keer laaide de discussie weer op; de ene keer wel heviger dan de andere keer, maar toch. Dat blijkt uit al het historische materiaal dat de auteurs/onderzoekers hebben gelezen en bekeken. Alleen de laatste jaren blijft het de gemoederen bezighouden.
Een eindoordeel in de zin van Zwarte Piet mag blijven, of moet hij weg geven de auteurs niet, maar het is wel duidelijk door dit boek dat de klachten van de tegenstanders wel degelijk serieus genomen moeten worden en niet zomaar weggewuifd mogen worden.
Enige aanpassing van het uiterlijk van Zwarte Piet zou inderdaad best kunnen en ook goed zijn. Bovendien is het uiterlijk van Zwarte Piet meerdere keren veranderd en met z'n tijd meegegaan. Dus waarom nu niet?...

Het is een lichtvoetig geschreven maar grondig historisch onderzoek naar Zwarte Piet waarbij de herkomst en gegroeide cultuur rondom de persoon beiden evenveel aandacht krijgen!