The Balfour Declaration The Origins of the Arab-Israeli Conflict

Geschreven bij Balfour Declaration

De Balfourverklaring staat bekend als het beslissende succes dat de Zionistische beweging boekte. Twintig jaar had die vergeefs gelobbyd voor een eigen thuisland in Palestina, destijds een dunbevolkte landstreek in het Ottomaanse Rijk. Op 2 november 1917 verklaarde de regering van het Verenigd Koninkrijk dat het de stichting van een Joods nationaal tehuis in Palestina gunstig gezind was.
Jonathan Schneer geeft een uitvoerig relaas van de lange voorgeschiedenis van deze cruciale tekst. Sleutelfiguur is Chaim Weizmann (1874-1952), de charismatische leider van de Britse zionisten, wiens contacten met leidende kringen in Londen van doorslaggevende betekenis bleken. Hij wist uiteindelijk beslissend in te praten op de merendeels geassimileerde Joodse gemeenschap in Engeland om zich achter het zionistische ideaal te scharen, en kreeg via bemiddeling van de invloedrijke diplomaat Mark Sykes toegang tot premier Lloyd George en minister Balfour (BZ). Bij hen vestigde hij het idee dat alle Joden verlangend uitkeken naar een thuisland in Palestina.
De auteur maakt duidelijk hoezeer het aloude stereotiepe beeld van ‘het Jodendom’ (als een geheimzinnige, rijke, kosmopolitische machtsgroep) ook spookte in de hoofden van de beleidsbepalers in Londen. Het maakte hen gevoelig voor het argument dat steun van het ‘internationale jodendom’ wel eens cruciaal kon zijn voor de overwinning in de Eerste Wereldoorlog. Joodse bankiershuizen (zoals de Rothschilds) zouden bereid zijn tot gunstige leningsvoorwaarden. Zo werkte - opmerkelijk genoeg - latent antisemitisme mee als factor om de Joden te begunstigen! De macht van de Joden werd enorm overschat.
De auteur laat goed uitkomen welk driedubbel spel de Britten speelden. Want behalve met de zionisten onderhandelden zij ook intensief met de Arabieren: in 1915 verzekerde de Britse hoge commissaris in Caïro, Sir Henry McMahon, aan sjarief Hoessein van Mekka dat deze na een geslaagde Arabische opstand tegen de Turken koning mocht worden van een Arabisch rijk. Dat zou het grootste deel van het Midden-Oosten beslaan, al bleef er interpretatieverschil over de noordgrens van Hoesseins koninkrijk. De auteur noemt het een tragisch toeval dat de legers van Hoesseins krijgshaftige zoon Feisal – als guerrillastrijders van grote waarde voor de geallieerde successen in de woestijn - net niet voldoende tijd kregen om Jeruzalem in te nemen: de Brit Allenby was hen voor.
Achter de rug van de Arabieren kwam Mark Sykes in 1916 een Brits-Franse verdeling van hetzelfde gebied overeen met de Franse diplomaat Henri Picot: Mesopotamië voor de Britten, Syrië en Libanon voor de Fransen. De Arabieren noch de Zionisten werden hierin gekend; toen de afspraak uitlekte, moest Londen heel wat sussende woorden gebruiken om de pil te vergulden.
Jonathan Schneer legt met zijn uitvoerige uiteenzetting van een zeer gecompliceerd politiek proces de wortels bloot van het Arabisch-Israëlische conflict. Hij maakt met fraaie persoonsbeschrijvingen de lezer duidelijk dat politiek mensenwerk is, en dat haast niemand van de hoofdrolspelers in 1917-1918 kon voorzien wat korte tijd later duidelijk werd: De Britten hadden de Turkse draak verslagen, maar drakentanden gezaaid. De bittere oogst kwam weldra bovengronds, en de wapens zouden niet meer zwijgen.