Verzamelde werken

Verzamelde werken - Lydia Sandgren
.
De Zweedse Lydia Sandgren (34 jaar) debuteerde met de roman ‘Verzamelde werken’. Het werd een bestseller en won de belangrijkste Zweedse literatuurprijs.
Het is een weergaloze familiegeschiedenis, een geschiedenis over vrienden die elkaar door de jaren trouw blijven. Het is een verhaal over kunst en literatuur, over jeugdjaren en ouder worden. En er zit wel degelijk een soort van spanning in, een geheim.
Het epos is opgebouwd uit drie delen.
‘De bibliotheek van Alexandrië’. De betekenis van deze bibliotheek is teksten (delen uit het voorbije leven) kritisch lezen en doorgeven aan nieuwe generaties. De onderdelen hiervan zijn: Fundamentele vorming… de fundamenten die je moet weten voor het verhaal. Het beschrijft de jeugd van Martin en zijn vriend Gustav. Op het eind van dit deel krijgt Martin, van een bevriende uitgever uit Duitsland, een boek dat in Duitsland een bestseller is geworden.
Het tweede deel ‘Duitse grammatica’ verwijst naar dit boek dat Martin aan zijn dochter Rakel (die het Duits beheerst) heeft gegeven om te waarderen, evt om te vertalen en uit te geven. Het document brengt haar danig in verwarring.
Het derde deel ‘Kairos’ verwijst naar de filosofie, in de betekenis van: de tijd die er toe doet, de tijd die kansen biedt, momenten biedt van schoonheid, inzicht en daadkracht. In dit deel gaat Rakel op zoek naar het geheim achter het boek.
Gustav wordt een gerespecteerd kunstenaar. Martin trouwt met Cecilia en ze krijgen twee kinderen. Zo wordt Gustav de peetoom van Rakel, de dochter. Martin stapt in het uitgeversvak. Zij blijven contact met elkaar houden. Gustav schildert Cecilia vaak. Cecilia is een veelbelovend student geesteswetenschappen en is bezig met promoveren.
Dochter Rakel, nu op de universiteit, gaat met haar vriendin naar een studentenfeest. Een van de studenten daar wil over Gustav een eindscriptie maken en vraagt Rakel naar Cecilia. Haar vriendin beantwoordt de vraag.
“die is verdwenen… 15 jaar geleden is ze er vandoor gegaan en nooit meer terug gekomen. Niemand weet waar ze is.”( p.97)
Ook als lezer denk je… wat is hier gebeurd? Het houdt je bezig en je speurt onwillekeurig naar vingerwijzingen in de tekst.
De opbouw van dit familie epos vol vooruitwijzingen, raadselachtige opmerkingen (die later als puzzelstukjes in elkaar schuiven) en cliffhangers loodst je door het verhaal. Van kaft tot kaft blijf je geboeid, je wordt het verhaal ingezogen. Ook al is het een dik boek, een ‘klepper’ zoals onze zuiderburen dat noemen. Het staat garant voor urenlang deelgenoot zijn van de familie en reikhalzend uit te kijken naar de acties van Rakel en haar broer Elis. En natuurlijk naar de detective-achtige zoektocht die wordt ondernomen…

De Zweedse Lydia Sandgren (1987) was al als kind heel creatief. Met schrijven, zingen en tekenen vulde ze haar dagen. Ze begon aan een studie filosofie, maar psychologie bleek uiteindelijk de juiste keuze te zijn. Momenteel werkt ze als psycholoog in Göteborg. In 2020 debuteerde ze als romanauteur, maar liefst tien jaar werkte ze aan ‘Verzamelde werken’. Het boek, dat door Eline Jongsma en Janny Middelbeek-Oortgiesen naar het Nederlands vertaald werd, won onder andere de prestigieuze Zweedse Augustprijs.

Martin Berg, eigenaar van een kleine en niet bijzonder succesvolle uitgeverij, heeft de middelbare leeftijd bereikt en kijkt terug op zijn leven. Het grootste drama bestaat uit de verdwijning van zijn vrouw Cecilia. Zonder ook maar één woord van uitleg liet ze man en kinderen achter. Martin blikt terug op zijn intense vriendschap met kunstenaar Gustav Becker, zijn studiejaren en ontmoeting met Cecilia, en niet in de laatste plaats het manuscript waaraan hij zowat zijn hele leven heeft gewerkt, maar nooit heeft kunnen afmaken.

Tegelijkertijd neemt ook Martins dochter Rakel de lezer bij de hand. Zij is de tweede vertelstem in het boek. Ze lijdt nog altijd onder de verdwijning van haar moeder. Wanneer de vriend des huizes, kunstenaar Gustav Becker, een grote tentoonstelling plant in Göteborg, wordt Rakel steeds opnieuw met de beeltenis van haar moeder geconfronteerd, die immers Gustavs muze was. Via een mysterieus Duits boek lijkt Rakel informatie over de verdwenen Cecilia op het spoor te komen. Waar zal die zoektocht heen leiden?

De titel ‘Verzamelde werken’ kan in eerste instantie misleidend zijn. Het gaat niet om het gebundelde oeuvre van Lydia Sandgren, maar refereert aan alles wat hoofdpersonage Martin Becker in zijn leven is begonnen maar niet heeft kunnen afmaken. De vele manuscripten en essays die maar niet gepubliceerd raken, hebben voor de nodige frustratie gezorgd.

Het is interessant om het leven van alle betrokkenen te volgen door de ogen van vader Martin en dochter Rakel. Het perspectief van andere hoofdpersonages, zoals Cecilia en Gustav, krijgt de lezer niet te zien. Het had het verhaal wellicht nodeloos complex gemaakt en het mysterieuze rond de verdwijning zou minder groot geweest zijn. De personages zijn talrijk, maar veel diepgang hebben de meeste niet meegekregen. Een aantal van hen wordt heel zwart-wit weergegeven, het is alsof één karaktertrek hen typeert. Met zijn allen zorgen ze ervoor dat het boek de jaren zeventig en tachtig ademt, de tijdsgeest komt mooi tot zijn recht.

Wie een spannende roman verwacht die draait rond de verdwijning van Cecilia is eraan voor de moeite. Het verhaal focust vooral op wat Martin drijft als persoon, als schrijver, als uitgever en als vader. En daarin weet de auteur geen maat te houden. Er zijn te veel herhalingen van zetten, op een bepaald moment gaat het boek echt tegenstaan. Sandgren wil ook te zeer benadrukken dat ze een begenadigd schrijver is, zo lijkt het wel. Ze strooit de weetjes uit de literatuur, kunst, filosofie en psychologie in het rond, alsof ze per se haar kennis met de lezer wil delen, ook wanneer die het verhaal niet versterkt.

‘Verzamelde werken’ krijgt goede punten voor de verhaalopbouw, die is zonder twijfel origineel en indrukwekkend. De roman bestaat uit drie delen die, anders dan bij veel andere boeken, niet lukraak gekozen zijn. Daarnaast krijgt de lezer door middel van interviewvragen een inkijk in de gedachten en zielenroerselen van Martin. Tenslotte volgen we tijdens een vijftigtal hoofdstukken de personages in het nu. Een tijdslijn opstellen is niet zo gemakkelijk, want Sandgren is niet bepaald gul met het verstrekken van informatie die daarvoor nodig is.

‘Verzamelde werken’ is indrukwekkend qua verhaalopbouw. De auteur heeft vele goede ideeën in het boek verwerkt. Helaas is ze iets doorgeslagen en verliest ze de lezer halverwege. De ontknoping in het laatste deel leest weliswaar vlot, maar is geenszins geloofwaardig.