Beste Martha,

de Volkskrant
2 maart 2013 zaterdag
Deze week: nuttige kennis

BYLINE: OLAF TEMPELMAN

SECTION: Boeken; Blz. 9

LENGTH: 471 woorden

Tijdgeest

Olaf Tempelman speurt naar boeken over eigentijdse fenomenen.

‘Waarom hebben kippen geen gebitjes?’ ‘Omdat ze geen handen hebben om een tandenborstel mee vast te houden.’ ‘O, zit dat zo!’ Voor wie bovenstaand op vinyl vastgelegd fragment niet kent: hier dialogeert een smurf met Vader Abraham, en worden twee verschillen tussen smurfen en kinderen inzichtelijk. Kinderen stellen betere vragen en laten zich niet met een tandenborstel het kippenhok insturen.

Martha van 7 vroeg aan bioloog en bijzonder hoogleraar Jos van den Broek: ‘Hoe kunnen kippen elkaar verstaan als ze alleen maar tok kunnen zeggen?’ Ze leerde dat biologen zo’n veertig soorten toks onderscheiden, met betekenissen als ‘uit mijn buurt, jij’ en ‘gevaar!’ Zo veel vragen hadden Martha en haar broertje voor vraagbaak Jos dat zijn antwoorden al snel de contouren kregen van een boekwerk. Dat werd Beste Martha, met de sprekende ondertitel Vragen, antwoorden en nog meer vragen. Zoals daar zijn: waarom hebben poezen witte sokken? En: had je in Europa witte apen?

Beste Martha staat vol dingen die je altijd al had willen weten, en dat is interessant, omdat het qua vorm sprekend lijkt op boeken uit het populaire genre van ‘dingen die je helemaal niet wilde weten’. Dat is de afgelopen jaren flink uitgedijd. Wetenschapsjournalisten Hein Meijers en Simon Rozendaal ontwikkelden een specialisatie in naslagwerken vol nutteloze feiten met ondertitels als Deze 1111 dingen wilde u echt niet weten. Hun Groot lexicon van nutteloze feiten gaat in op de vraag of muggen tanden hebben en of stieren de kleur rood zien. De Britse wetenschappers John Lloyd en John Mitchinson storten zich in hun Grote boek van de nutteloze kennis op de remslaap van het vogelbekdier en de paring bij de octopus.

Boeken met nutteloze kennis lijken op boeken met nuttige kennis, maar let op: nutteloze kennisboeken onderscheiden zich bijna altijd met een lemma over Napoleon. Lloyd en Mitchinson gaan uitgebreid in op Napoleons lichaamslengte. Wat blijkt: die kleine keizer was in werkelijkheid helemaal niet zo klein, 1 meter 69. Dat was anno 1800 zoiets als 1 meter 85 nu. Hein Meijers verdiept zich in De kloten van de keizer en meer geschiedenissen die je niet wilt lezen in de reis die Napoleons geslacht ondernam ná diens verscheiden. Wat is er geworden van de ‘imperiale buitenboordmotor’ die alsmaar verder verschrompelde? Lees en huiver.

Dan de vragen uit Beste Martha. Waarom zijn Adam en Eva wit? Antwoord: dat zijn ze alleen op afbeeldingen uit landen met witte mensen. We zien een fresco uit Ethiopië waarop Adam en Eva heel duidelijk een donkere huidskleur bezitten. Het verschil tussen jonge kinderen en oude wetenschappers met een borreltje is subtiel, maar het bestaat wel.