Dagelijks irrationeel Over de psychologie van het zelfbedrog

“Tot zover heb je in dit boek nogal wat over je heen gekregen. We zijn impliciet racistisch, laten veel zaken liever door anderen opknappen, laten verwachtingen heersen over onze principes, zijn slechte boekhouders, gedragen ons egoïstisch, zijn ziende blind, vergeten van alles en geloven in onwaarheden.”
Michiel van Straten geeft in zijn boek zijn eigen prima samenvatting. Tevreden? Zeker. Jammer dat het zo snel uit is! Het leest als een trein en is in dezelfde vlotte en persoonlijke stijl geschreven als zijn vorige boek ‘Tien verdwenen dagen’. Het boeiende en tegelijkertijd ook confronterende van het boek is dat het over ons feilbare zelf gaat: onszelf in situaties waarin we vaak tekort schieten. Zo zijn we vaak onbewust vooringenomen, zijn we belabberde getuigen, meten we met twee maten als we kleine en grote uitgaven doen (slechte boekhouders!), kunnen we ongewild beulen worden, zijn we met meerdere omstanders niet meer de barmhartige Samaritanen maar apathische ramptoeristen. Best wel een deceptie voor de mensheid als je het zo bekijkt, met verstrekkende gevolgen voor je mensbeeld.
Het is goed je bewust te zijn van deze feilbaarheden. Dat daarmee gegarandeerd is dat je je in de toemst “goed” gaat gedragen in de in Dagelijks irrationeel genoemde situaties, is nog maar de vraag maar gedragsverandering begint natuurlijk wel bij bewustwording. En zoals dit boek terecht duidelijk maakt: de mens is niet van nature “slecht” of van nature “goed” (Good Natured, denk aan het gelijknamige boek van Frans de Waal). Dat zijn etiketten die we zelf op gedrag plakken en bovendien voor een belangrijk deel cultuurhistorisch zijn bepaald. Gelukkig zijn er nog heel wat omstandigheden waarin de mens zich coöperatief in plaats van egoïstisch gedraagt. Dit is de andere kant van de medaille en waar bijvoorbeeld de historicus Rutger Bregman zo graag op hamert.
Stiekem dacht ik: dit boek had ik wel willen schrijven, wetende dat er gapende gaten zitten tussen “willen”, “kunnen” en “doen”. Maar Michiel van Straten heeft het gedaan en zijn boek is wederom een aanrader, vooral voor iedereen die - net als ik - een zwak heeft voor de sociale psychologie.

Op de golven van makkelijk leesbare "hoe zit ik in elkaar" schrijft hij een boek dat niet meer is dan een verzameling onderzoeken die al tig keer langsgekomen zijn in evenzovele populair wetenschappelijke artikelen en boekjes. Niks nieuws onder zon dus. En daarnaast is het ergerlijk dat in de voorbeelden altijd de blanke christelijke Amerikaan als voorbeeld gesteld wordt voor de menselijke tekortkomingen. Maar dat is usance in deze "tak van sport".

Heel juist; en stimuleert hen die dit artikel lezen misschien tot aankoop
van het boek te worden uitgedaagd met 'durf je dit boek in te kijken?
en derhalve een bevestiging zijn van het gestelde, want we zijn van de wieg tot het graf
gehersenspoeld. Ken u zelf.