De plaats

Deze recensie verscheen eerder op alexhoogendoorn.nl

'De plaats' van Mario Levrero is een van de eerste uitgaven van uitgeverij Bananafish. Levrero heeft in zijn geboorteland veel invloed gehad op de literatuur, maar zijn boeken waren nog niet eerder vertaald. Onbegrijpelijk, vond uitgever Matthijs Ponte, en hij maakte er werk van.

In 'De plaats' zit een man vast in een continuüm van vervreemdende kamers waar twee tegenover elkaar gelegen deuren een onzichtbaar pad vormen naar de uitweg. Zodra hij de kamer is binnen gekomen, kan hij niet terug. Hij moet verder, door de andere deur. Steeds komt hij in almaar pauper wordende kamers terecht, soms met mensen die een onbegrijpelijke taal spreken met wie niet valt te communiceren.

Het boek bestaat uit drie delen, waarvan deel één een belangrijke functie dient. Daar wordt de symboliek van gevangen zitten in jezelf, in het leven, geïntroduceerd. Hoe meer je vlucht, des te slechter kom je ervan af. Die symboliek wordt steeds minder symbolisch en steeds meer realiteit in het verhaal. Langzaamaan ontsnapt de hoofdpersoon aan zijn eigen opgelegde gevangenis en keert hij terug naar de dolzinnige werkelijkheid.

De uitgeverij noemt het ‘een even verontrustend als fantastisch existentieel onderzoek en een even gruwelijke als hilarische nachtmerrie.’ Zulke grote woorden zou ik niet gebruiken om het boek te beschrijven. De schrijfstijl is vermakelijk en wordt gedurende het verhaal steeds meeslepender, tegelijkertijd wordt het steeds absurder en onbegrijpelijker. De symboliek is in zoverre dragend dat het verhaal steeds onsamenhangender wordt als je niet meteen begrijpt welke boodschap de rode draad vormt.

Tijdens het leven had ik sterk het gevoel dat het verhaal leek op Eerst was er de zee van Tomás González. Niet qua verhaallijn of schrijfstijl, maar vanwege de achterliggende symboliek en mijn moeite om het verhaal te begrijpen. Hoewel bij dat boek ongeveer bij het einde het kwartje viel, bleef het hier nog even zweven. Achteraf zie ik wat er zoal bedoeld werd, maar sommige sterk symbolische gebeurtenissen aan het eind blijven voor mij nog een raadsel. Toch was het prettig geweest als het ontcijferen tijdens het lezen was gelukt.

Ik geef dit boek 3,5 van de 5 sterren.

Deze relatief korte roman - en romans behoren niet te lang te zijn - is zowel absurd al afschrikwekkend. Het leest al een detective maar dat is het niet; je zou het horror kunnen noemen, maar ook een avontuurlijke psychologische roman. Het gaat op een verbijsterende wijze over de existentie van de mens (sorry, maar het is niet anders). Beter dan Sartre en Kafka bij elkaar. Zo vond ik het beter en vooral onderhoudender dan bijvoorbeeld Walging en De gedaanteverwisseling. Wereldklasse kortom. Waarom is niet alles van die man in het Nederlands vertaald?

Het zal je maar gebeuren. Je gaat doodgemoedereerd je bed in voor een verkwikkende nachtrust om de volgende ochtend wakker te worden in een pikdonkere, geluidloze kamer, waar geen spatje licht naar binnen sijpelt. Er bevindt zich niets in de troosteloze kamer, van enig oriëntatiepunt is geen sprake en je voelt je danig ontheemd. Het is koud en je ontdekt dat je op een oncomfortabele kale vloer ligt. Op de tast kruip je gedesoriënteerd rond, op zoek naar iets van herkenning en de vragen die bij je opkomen zijn: Waar ben ik en hoe ben ik hier in hemelsnaam beland?
Dit overkomt de naamloze ik-figuur - tevens verteller - van dit hallucinante, filmische verhaal. De protagonist is totaal op zichzelf teruggeworpen, de lezer valt er meteen middenin en de auteur sleept je mee de caleidoscopische duisternis van het eerste deel in.
Mario Levrero (1940-2004) heeft hiermee een bijzondere, niet alledaagse en indrukwekkende roman geschreven. In het uitgebreide voorwoord van Carolina Trujillo komt al naar voren dat de Uruguayaanse auteur in eigen land tot de 'Raren' - Los raros - wordt gerekend. Dat dit boek niet tot de conventionele literatuur behoord, wordt al snel duidelijk, maar het is verrassend leesbaar, hoewel 'bedrieglijke eenvoud' misschien een betere kwalificatie zou zijn. De Plaats is het eerste werk van Levrero dat in het Nederlands is vertaald en uitgegeven door de nog vrij jonge uitgeverij Bananafish, die zich richt op 'vreemd genoeg onvertaald werk'. Geweldig dat wij lezers nu ook kunnen kennismaken met de parels van, voor ons, nog verborgen literair werk.
Wanneer 'ik' een deur vindt en de moed heeft verzameld om die te openen, ziet hij opnieuw niets, alleen duisternis en een identieke kamer. Dit herhaalt zich vele malen en hij vraagt zich af of hij in cirkels loopt, want het blijkt niet mogelijk om op zijn schreden terug te keren. Een deur die eenmaal achter hem is dichtgevallen, kan niet meer geopend worden. Een 'nervous breakdown' overvalt hem, waarna de kalmte terugkeert en hij een volgende deur opent. Na verloop van tijd komt hij in bewoonde kamers, maar de bewoners verstaan hem niet.
Tijdens de labyrintische tocht die verder gaat, veranderen de kamers; er is soms een bed, elektrisch licht, later een kachel, een schommelstoel en in de nacht wordt er iets te eten neergezet. De ene kamer is bewoond, de ander niet en na verloop van tijd worden de kamers armoediger, tot zelfs half ingestort en 'bewoond' door skeletten. Het beangstigende gevoel bekruipt hem, dat hij een parallel universum is binnen getreden en op geen enkel vlak iets kan beïnvloeden. Wat kan hij beginnen met zijn gevoel van eenzaamheid?
Samen met een meisje - waarvan hij vermoedt dat ze tot de hypothetische bewoners behoort - weet hij tijdelijk uit de plaats te ontsnappen via een gat in de muur.
Eenmaal terug in de kamer, blijkt de volgende morgen het meisje weg te zijn.
Het moge duidelijk zijn dat een voortdurende, claustrofobische sensatie van gevangenschap en het gevoel zich in een nachtmerrie te bevinden, wordt bevestigd door een in een deur gekraste boodschap: 'ER IS GEEN UITGANG. DIT IS DE HEL.'
In het tweede deel leidt een volgende deur hem naar een zonverlichte plaats met een bos, een tent en een paar mannen. De perikelen die hij met de mannen meemaakt, lijken leermomenten voor hem te zijn, maar ik krijg het niet helemaal helder wat 'ik' dan zou moeten leren. Dit deel is heel anders dan opgezet het eerste, onderzoekende deel.
Het derde deel is geweid aan het betreden - ook weer via een deur - van een - zijn eigen? - bizarre stad met bijzondere mensen. Hier gaat de auteur helemaal los in zijn beschrijvingen van de omstandigheden.
Het hele boek ademt symboliek en magisch-realisme. Een Kafkaiaanse raadselachtigheid, door eenzaamheid en machteloosheid. In het laatste, 15 pagina's tellende deel, echter geen spetterende apotheose, maar uiteindelijke rust, bezinning en vooral............. veel vragen.