De symfonieen van Gustav Mahler

Samenvatting.

Daar hoef je niet naar te kijken want dat heb ik al weggecomponeerd, zegt Gustav Mahler grappend tegen de dirigent Bruno Walter die bij hem op bezoek komt en onder de indruk is van de prachtige natuur rond het componeerhuisje van Mahler. Dit citaat maakt meteen duidelijk hoe Mahler zijn symfonieën schreef, voortdurend geïnspireerd door de natuur, door filosofische en religieuze gedachten en vooral door wat hij in zijn leven meemaakte.
De muziek van Mahler is wonderbaarlijk facinerend en prachtig. Ook zonder ook maar iets te weten van de achtergrond van de muziek, kunnen we ervan genieten. Toch ontkomen we niet aan het verlangen om deze muziek te doorgronden. Het lijkt er op dat die een verhaal vertelt. Is dat zo en wat is dat verhaal dan? En hoe staat zijn werk tegenover dat van Beethoven en Bruckner, ook grote symfonisten. Werd hij geinspireerd door de denkers van zijn tijd zoals Schopenhauer en Nietzsche? Waar horen we zijn grote liefde voor Alma en waar het verdriet over het verlies van zijn dochtertje.
De symfonieën van Gustav Mahler probeert op die vragen antwoord te geven door in te gaan op het ontstaan van elk van die werken, door een korte beschrijvende analyse van de muziek, door een verkenning van de betekenis van de symfonie en na te gaan hoe deze werken in zijn tijd ontvangen werden door pers en publiek in de Europese steden en in Nederland.
Zo lezen we:

• over de grote moed die het componeren van de Eerste vergde
• waarom Dukas en Debussy wegliepen bij de premiere van de Tweede
• of de Derde nu een voorbeeld is van pure muziek of dat Mahler daar stelling neemt in de strijd tussen conservatieven en socialisten
• over de Vierde die volgens Mahler "klinkt alsof die nog niet tot drie kan tellen maar....eindigt in duizelingwekkende miljoenen"
• over de verontwaardigde afwijzing van de Vijfde door de recensenten, waarvan het adagietto al jaren in de klassieke top tien staat
• waarom de Zesde zo somber is terwijl Mahler op dat moment op zijn hoogtepunt was, dolgelukkig met Alma en zijn dochters
• hoe de Nachtwacht van Rembrandt éen van de inspiratiebronnen is van de Zevende
• over de Achtste die klinkt als een kathedraal gebouwd in de stijl van de middeleeuwen en de laat negentiede eeuwse romantiek
• hoe Mahler "Das Lied von der Erde" een orientaalse klank gaf
• waarom Mahler in zijn partituur van de Negende uitroept: "Oh jeugd! Verloren! Oh liefde! Verdwenen!
• waarom de Tiende pas in 1924 tot uitvoering kwam.

De symfonieën van Gustav Mahler is gebaseerd op gezaghebbende historische bronnen en hedendaagse analyses van de muziek van Mahler en daarnaast op vele gesprekken met en commentaar van musici en kenners.


Jan Auke Walburg

Em. prof. dr. Jan Auke Walburg was hoogleraar op het gebied van de positieve psychologie waarbij hij nog steeds onderzoekt wat de voorwaarden zijn waaronder mensen zich kunnen ontwikkelen en tot bloei komen. Eén van die condities is muziek. Dat is de reden waarom hij zich verder verdiepte in de betekenis van muziek. Bij de bestudering van muziek ontwikkelde Walburg een nieuw uitgangspunt. Veel van de bestaande analyses gaan in op de technische aspecten van muziek, wat voor musicologen en uitvoerende musici natuurlijk van belang is. Maar voor de luisteraar telt vooral diens beleving. Wat hij of zij ervaart bij het luisteren. Er is daarom geen juiste interpretatie van de muziek omdat die afhankelijk is van wat individuele luisteraars beleven. Zo kan muziek inspireren, troost bieden, vrolijk of droef maken, tot herkenning leiden van gevoelens en tot een intense beleving van schoonheid. Die ervaring doet iets, die verrijkt en verdiept. De ervaring van de luisteraar neemt Walburg als uitgangspunt en hij legt daarbij een verbinding tussen de ervaringen van de componist bij het werken aan een compositie en de ervaringen die de muziek bij ons kan oproepen. Dat is lang niet altijd een één op één relatie waarbij de gevoelens van de componist ook ervaren worden door de luisteraar. Maar dat is juist wat muziek zo fascinerend maakt. Dat we luisterend ervaringen opdoen, gevoelens ervaren en soms beelden zien. Het moet niet maar het kan soms een extra dimensie aan deze ervaringen geven als de luisteraar weet wat de gevoelens en belevingen zijn van de componist. Dagboeken en tijdgenoten kunnen ons daarover informeren. Dat is de reden dat muziek verrijkt en dat muziek onze ontwikkeling kan stimuleren. Maar daarvoor luisteren we niet. We luisteren naar muziek en merken vaak dat die ons raakt en ontroert. Dat verbindt ons met andere luisteraars maar legt ook een verbinding tussen ons en de componist.