Nachtvogel een zoektocht naar de zeldzaamste vogelsoort ter wereld

Nachtvogel is een breed opgezet boek over zeldzaamheid van vogels. Wanneer spreek je van zeldzame vogels en hoe komt het dat vogels zeldzaam worden of, nog erger, uitsterven. Het geeft inzicht in hoe professionele vogelaars zich voorbereiden op een speurtocht naar zeldzaamheid, hoe ze trainen en kennis delen en hoe de spanning toeneemt naarmate het jagen op de prooi, de zeldzame vogel, dichterbij komt.
Rode draad in het boek is een concrete speurtocht naar een vogel die nog door niemand in het echt is gezien, een vogel die puur is gedetermineerd op de bijvangst van een enkele vleugel tijdens een eerdere expeditie in 1990. De vleugel bleek niet eerder beschreven en was niet te herleiden tot een bepaalde vogel. De onbekende vleugel werd geprepareerd, in een zak gestopt maar bleef een jaar lang met andere specimen achter in Addis Abeba. Uiteindelijk belandt de vleugel in het Natuurhistorisch Museum in Hertfordshire, waar hij de expert van Ethiopische vogels voor een raadsel stelde. Het oorspronkelijke team van de Cambridge-expeditie kwam weer bij elkaar, gaf de vogel een naam en schreef een wetenschappelijk artikel.
Negentien jaar na de vondst van de vleugel wordt auteur en vogelaar Vernon Head meegevraagd voor de Sinclair-expeditie die op zoek gaat naar de zeldzaamste vogel die op dat moment bestaat, een vogel die nog door niemand levend is gezien.
Nachtvogel is het debuut van Vernon Head en eigenlijk had je hem daarbij een wat strengere redacteur toegewenst. Vooral in het begin waaiert het alle kanten op en gebruikt Head een overdaad aan beeldspraak, waarbij vaak menselijke eigenschappen aan dingen worden toegekend: “Hier wachtte ons voertuig op ons, rillend als een naakt jongentje dat op het punt staat in bad te stappen.” Naarmate je verder in het boek komt wordt dat gelukkig minder en werkt de kwajongensachtige gedrevenheid van het team enthousiasmerend.
Jammer is dat je door de flaptekst van het boek een beetje op het verkeerde been wordt gezet wanneer de nadruk vooral wordt gelegd op ‘het razendspannende verslag van de betoverende, nachtelijke avonturen door de Ethiopische vlakten en de zoektocht naar de zeldzaamste vogel ter wereld.’ Het verslag beslaat nog niet de helft van het boek. Nachtvogel is veel meer dan een spannende zoektocht, het laat je kennis maken met theoretische inzichten over zeldzaamheid en biedt een inkijkje in de manier van kijken en denken van zeer professionele vogelaars.

Ik vond vogelaars altijd wat sneue types, maar sinds het lezen van Vernon Head's Nachtvogel denk ik daar heel anders over. Met zijn verhaal over zoektocht naar de Nechisarnachtzwaluw als verpakking, leert de Zuid-Afrikaanse auteur en vogelkenner de lezer over de waarde van de wildernis in het algemeen en van vogels in het bijzonder.
Ik had even nodig om te wennen aan zijn stijl: Head vertelt zijn verhaal in meanderende zinnen vol metaforen. Het enthousiasme spat ervan af, maar de vergelijkingen zijn vaak wel erg vergezocht en de adjectieven soms een beetje geforceerd. Omdat het een vertaald verhaal is, is het moeilijk te beoordelen of dit aan de auteur ligt of aan de vertaalster, die ook op andere punten hier en daar een uitglijder maakt.
Eenmaal gewend liet de nachtvogel me maar moeilijk los en ik begon het leven, de wereld van de vogelaars steeds beter te begrijpen. Uiteindelijk is het toch aan zijn 'volle' schrijfstijl te danken dat Head je letterlijk meeneemt naar de wildernis waarin hij zijn vogelavonturen beleeft. Je voelt het, je proeft het, je bent er bijna echt bij. Niet alleen bij deze expeditie naar de Nechisarnachtzwaluw, maar ook bij de vele andere die Head daarvoor al heeft ondernomen.
Gedurende het boek kreeg de zoektocht van Head en zijn medevogelaars ook voor mij als lezer urgentie. Of ze uiteindelijk slagen in hun missie hou ik nog even in het midden. Het verhaal over deze bijzondere expeditie is in elk geval wèl geslaagd.

Je hoeft geen ervaren vogelaar te zijn – zoals de auteur dat wel is – om deze roman op prijs te kunnen stellen. Vernon Head (1967) is in Kaapstad geboren, in de buurt van de zee en de meeuwen. Als voorzitter van BirdLife South Africa (een vooraanstaande natuur- en milieubeschermingsorganisatie in Afrika) is hij dan ook best geplaatst om een boek te schrijven over de zoektocht naar de zeldzaamste vogelsoort ter wereld… Maar heeft de expeditie deze rare vogel uiteindelijk wel gevonden? Om dit antwoord te kennen, moet je eerst wel het boek uitlezen…

Wat al vanaf de eerste pagina’s duidelijk blijkt: dit boek is een wetenschappelijk getint relaas, neergezet in een lyrische taal. Op die manier kunnen de echte leken – zoals ik trouwens – toch enigszins van het verhaal genieten.
Het is 1990. Tijdens een groot onderzoek door een delegatie van de universiteit van Cambridge in Ethiopië vond men een vleugel van een mysterieuze, onbekende vogel. Een soort nachtzwaluw zou het moeten zijn, maar welke? Deze vogels produceren bijzondere geluiden… Meer dan twintig jaar later reist Vernon Head met zijn eigen team naar de vindplaats van de vleugel, in de hoop deze nachtzwaluw zelf op te sporen en te catalogeren. De lezer wordt ondergedompeld in de wereld van de professionele vogelaars, een Afrikaanse wereld waarin burgeroorlog en vreselijke gebeurtenissen dagelijkse kost zijn. Daar gaat Head helemaal uit de bol als hij oeverloos kan vertellen over de wereld van de vogels, waarbij hij de wetenschappelijke kant ervan benadert en uitvoerig uiteenzet. De auteur doet zijn uiterste best om je aandacht te blijven behouden en je tevens deelgenoot maakt van zijn passie voor de natuur. Soms wordt het wat saai, en dan plots word je door Head opgeschrikt en lees je weer geboeid verder. De ornithologie is niet echt mijn ding, zeker niet als je dan onderricht krijgt van een ervaren ‘professor’, en dat is Vernon Head vast en zeker. Geen echte spanning in de jungle van Afrika; dit boek is een professioneel reisverslag, neergezet door een expert in de wereld van de vogels. Geen echte hoogvlieger, toch leerrijk.

“Nachtvogel” is een beschrijving van de zoektocht naar “de zeldzaamste vogel op aarde”, een soort nachtzwaluw die uitsluitend bekend is van een enkele vleugel, die dan ook is afgebeeld op de omslag. De schrijver, Vernon Head, is voorzitter van BirdLife South Africa. Hij wordt in 2009 uitgenodigd om deel te nemen aan een expeditie van zeer ervaren vogelaars en “soortenjagers”, met het doel deze nachtzwaluw te vinden, onder leiding van de onder vogelaars legendarische Ian Sinclair.
Wie een jongensboek of een oppervlakkige avonturenroman wil lezen, kan dit boek beter links laten liggen. Natuurlijk zitten dergelijke elementen er onvermijdelijk ook in, maar Head is ook druk “in zijn hoofd” bezig met beschouwingen over de natuur en de manier waarop wij daarnaar kijken en hoe we de natuur “begrijpelijk” proberen te maken. Hier is het boek op zijn sterkst.
Hij beschrijft de omgeving op een dusdanige manier dat de lezer er ook is, zonder lyrisch te worden.
De schrijver en zijn gezelschap behoren duidelijk tot het soort vogelaar dat “soorten scoort” en op zoek is naar zeldzaamheden en “lifers” ( eerste maal dat de vogelaar een soort waarneemt); daarom beschrijft hij niet of nauwelijks de meer “gewone” soorten die hij tegenkomt. Dat is jammer. Het boek zou daardoor aan diepte hebben gewonnen,maar aan de andere kant word je als lezer op deze manier beter meegetrokken in de drijfveren van dit slag vogelaars. Je leeft mee met de expeditie en met de manier waarop ze proberen de Nechisarnachtzwaluw proberen te ontdekken en zo mogelijk ook te fotograferen en te vangen.
Het is verder niet relevant (en ook niet gewenst) om hier te vertellen of ze de vogel ook werkelijk te zien krijgen of kunnen vangen, maar het gaat hoofdzakelijk om de beschrijving van de tocht en de drijfveren van de expeditieleden, met name van de schrijver zelf.
Het is een boek dat in zeker thuishoort de boekenkast van een vogelliefhebber!

Nachtvogel van Vernon Head, van te voren had ik er hoge verwachtingen van die, helaas voor mij, niet helemaal zijn uitgekomen. Het is absoluut geen slecht boek, het verhaal over de zoektocht zit goed in elkaar en toch kon het mij niet echt bekoren. Ik vond het wat langdradig en ‘wollig’ geschreven en dat haalde voor mij de vaart uit het verhaal.
De beschrijving van de zoektocht maakte dat ik toch wilde doorlezen, ik was erg nieuwsgierig naar het einde van het boek. Zouden ze hem vinden of niet, iets dat ik uiteraard niet ga verklappen!