Oorlogsdocumentatie '40-'45

Oorlogsdocumentatie '40-'45 : derde jaarboek van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie
Het derde Jaarboek Oorlogsdocumentatie '40-'45 zet de in 1989 begonnen reeks voort met een aflevering waarin achtereenvolgens de merkwaardige figuur van de Amsterdamse hoofdcommissaris van politie S. Tulp, de strijd van Nederlandse militairen op het eiland Timor en de oprichting van joodse raden in het door de Duitsers bezette Europa aan de orde komen. Hierna volgen de vaste rubrieken. De redactie hoopt dat deze aflevering opnieuw brede belangstelling zal trekken. Zij houdt zich bovendien gaarne aanbevolen voor reacties en suggesties van lezers.

De eerste bijdrage is van de hand van de Amsterdamse historicus Guus Meershoek. Hij schreef in het kader van zijn promotieonderzoek naar de Amsterdamse politie in oorlogstijd een artikel over Sybren Tulp, die in april 1941 werd benoemd tot hoofdcommissaris van politie in de hoofdstad. Meershoek beschrijft hoe deze voormalige KNIL-officier en overtuigde nationaal-socialist in het anderhalf jaar dat hij in functie was een zodanig stempel op het Amsterdamse korps wist te drukken, dat het zonder veel weerstand de Duitse bezetter zou dienen, in het bijzonder bij de deportatie van de joden uit de hoofdstad.

Peter Romijn, wetenschappelijk medewerker van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, heeft de toedracht van de in 1942 tegen de Japanners op Timor gevoerde guerrilla onderzocht. In zijn bijdrage tracht hij de vraag te beantwoorden waarom de Nederlandse autoriteiten in ballingschap zich na het uitbreken van de oorlog met Japan genoodzaakt voelden het neutrale Portugees Timor te bezetten en waarom na de Japanse bezetting van het eiland nog gedurende bijna een jaar door Nederlandse en Australische eenheden een guerilla-oorlog werd gevoerd.

In het derde artikel presenteert Dan Michman, hoogleraar aan de Faculty of Jewish Studies aan de universiteit van Ramat-Gan, Israël, zijn conclusies uit een vergelijkend onderzoek naar de gedwongen oprichting van joodse raden in door Duitsland bezette gebieden in Europa. Hij beschrijft twee modellen van afgedwongen Joods 'zelfbestuur' - modellen, die volgens Michmans bevindingen steeds zijn bepaald door de machtsverhoudingen tussen het Duitse SS- en politie-apparaat enerzijds en andere Duitse instanties anderzijds. De auteur wijst in het bijzonder op de betekenis van zijn conclusies voor de beoordeling van de positie van de Joodsche Raad in Nederland.

Dan volgen in het jaarboek de vaste rubrieken, verzorgd door medewerkers van het Rijksinstituut. René Kok heeft het foto-essay geredigeerd en ingeleid. Het bevat ditmaal minder bekend werk van de 'ondergrondse' fotograaf Charles Breijer, in het bijzonder uit het laatste zware jaar van de bezetting en uit de bevrijdingsdagen. Dick van Galen Last tekent opnieuw voor een recensieartikel, waarin hij de belangrijkste publikaties met betrekking tot de tweede wereldoorlog in binnen- en buitenland bespreekt. In het bijzonder signaleert hij in deze jaargang de voortgang die is geboekt op het terrein van de internationaal vergelijkende studies.

Erik Somers heeft in overleg met de redactie de rubriek 'Het archief' een bijzondere invulling gegeven. Voor het eerst wordt namelijk een actueel overzicht gepubliceerd van de collecties van het RIOD die voor onderzoek beschikbaar zijn. De redactie van het jaarboek hoopt haar lezers hiermee een handzaam overzicht te geven van de op het instituut aanwezige archieven. Aan dit overzicht zijn een korte schets van de geschiedenis van de collecties en een aantal wenken voor gebruikers toegevoegd. Een inventarisatie van aan het RIOD verricht lopend onderzoek door René Kruis en Hans de Vries en ten slotte de stand van zaken aan het instituut door de directeur, dr. C. M. Schulten, completeren dit derde jaarboek.

Inhoudsopgave
- Guus Meershoek, De Amsterdamse hoofdcommissaris en de deportatie van de joden
- Peter Romijn, Op Timor wordt nog gevochten. De guerrilla van het KNIL op Timor (1942) in het licht van het Nederlandse politieke en militaire beleid in de Pacific
- Dan Michman, De oprichting van de 'Joodsche Raad voor Amsterdam' vanuit een vergelijkend perspectief

Het foto-essay
- René Kok, Het werk van Charles Breijer

Het recensieartikel
- Dick van Galen Last Literatuuroverzicht 1990-1991

Het archief
- Erik Somers, Archieven en collecties van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie

Onderzoek
- René Kruis en Hans de Vries, Lopend Onderzoek. Een inventarisatie

Stand van zaken
- C.M. Schulten, Het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie