Reinbert De Leeuw: Der Nächtliche Wanderer/Abschied

In memoriam Reinbert de Leeuw .

Het overlijden van de componist, dirigent en pianist Reinbert de Leeuw op vrijdag 14 februari 2020 heeft ook de ZaterdagMatinee diep geraakt. De Leeuw trad sinds 1966 op als pianist in de ZaterdagMatinee concerten en dirigeerde er tientallen. Hij ontwikkelde programma’s van onterecht vergeten componisten of programma's die waren gewijd aan muziek van hedendaagse componisten die hij had ontdekt en aan een breder publiek wilde presenteren.

Het componeren raakte in de jaren zeventig naar de achtergrond en de Leeuw legde zich steeds meer toe op het uitvoeren van muziek van de grote componisten van onze tijd. In 1974 leek hij het componeren helemaal op te geven. De titel van zijn (toen voorlopig) laatste werk is dan ook typerend: ‘Abschied’, een stormachtig orkestwerk dat hij in 1973 voltooide en waar hij drie jaar aan werkte.

Veel mensen, ook de Leeuw zelf, vonden dat dit stuk niet alleen zijn afscheid was van de romantiek, maar ook van het componeren in het geheel. In 2003 verraste hij echter iedereen met zijn door Schubert en Schumann geïnspireerde cyclus ‘Im wunderschönen Monat Mai’ en tien jaar later componeerde hij het orkestwerk ‘Der nächtliche Wanderer’ voor de NTR ZaterdagMatinee-serie, voortbordurend op de thema's van ‘Abschied’.

'Der nächtliche Wanderer' is genoemd naar het gelijknamige korte gedicht van Friedrich Hölderlin. Het is in alle opzichten een extreem werk; ruim 50 minuten muziek in één deel, voor een groot orkest en gespeelde en gesproken fragmenten op tape. De structuur en de taal zijn complex, maar de orkestratie ook: met musici die in de coulissen spelen (in een fernorchester, à la Mahler) en met opnames die als flarden van herinnering boven het orkest klinken.

'Der nächtliche Wanderer', dat in 2013 in de Londense Proms in première ging, dirigeerde de Leeuw zelf voor de Matinee van 1 februari 2014 en werd een triomf die in binnen- en buitenland lovend werd geprezen.

Drie jaar later, op 21 januari 2017, dirigeerde Edo de Waart het Radio Filharmonisch Orkest in ‘Abschied’. Voorafgaand aan dat matineeconcert zag Reinbert de Leeuw er zwak en niet bijzonder gezond uit. Maar wat een verandering in hem daarna! Spraakzaam en als herboren benadrukte hij meer dan eens dat er eigenlijk geen beter orkest voor nieuwe muziek was dan het Radio Filharmonisch Orkest. Tot