Ritueel gedrag een psychologische kijk op dit universele fenomeen

In dit boek wordt het fenomeen ritualisering van gedrag geanalyseerd. Gedrag is geritualiseerd, als het moet voldoen aan regels die geen praktische relatie met het doel van de activiteit hebben, zoals dat bijvoorbeeld in beroepsarbeid en huis-tuin-en-keuken karweitjes het geval is. In plaats daarvan hebben ze meestal een symbolische waarde, zoals duidelijk het geval is kerkelijke erediensten en plechtige ceremonies. Vaak moeten de voorschriften vrij strak of zelfs star opgevolgd worden.

Voorbeelden van rituele gedragingen zijn: festiviteiten, uitvaartceremonies, herdenkingen, inwijdingen, offerrituelen, bepaalde stereotiepe omgangsvormen. Dat zijn gemeenschapsrituelen. Maar mensen ontwikkelen ook puur individuele rituelen, zoals kinderritueeltjes (niet op de randjes van de trottoirtegels ''mogen'' stappen), vaste gewoontes waaraan men erg hecht, naast de starre routines van personen met een autistische inslag. Ze kunnen zelfs heel bizar zijn en de betrokkene belemmeren in het functioneren, zoals rituele gedragingen van dwangpatiënten.

Waarom hebben mensen dit soort niet-praktische activiteiten ontwikkeld? Wat hebben ze eraan? Wat hebben al deze zo uiteenlopende rituele gedragingen met elkaar gemeen, en waarom is dat zo?

Dat is een nogal uitdagende vraagstelling, die in 1907 en later door Freud al eens was beproefd was, toen hij zich over de overeenkomsten tussen erediensten en dwanggedrag boog. Maar zijn toenmalige poging zal tegenwoordig maar weinig mensen overtuigen.

In zijn boek Ritueel gedrag zoekt psycholoog Peter Prudon naar een bevredigender antwoord op deze vragen. Dat doet hij door voorbeelden van uiteenlopende rituele gedragingen te analyseren. Zo bespreekt hij de pathologische rituelen van dwangpatiënten, het starre gedrag van de autist, uitheemse en westerse ceremonies en riten, en tal van alledaagse ritueeltjes. Op elk daarvan weet hij meer licht te werpen en aan het eind van de reis laat hij zien wat de grote lijnen zijn in deze verwarrende verscheidenheid aan inzichten.

Dit beknopte, toegankelijke boek is niet alleen relevant voor psychologen en antropologen, maar ook voor eenieder die meer van zichzelf en zijn medemens wil begrijpen.

Peter Prudon is GZ-psycholoog, is o.a. als zodanig werkzaam geweest in een therapiepraktijk in Hoofddorp, en is auteur/docent van de succesvolle cursus Klinische Psychologie bij NHA-afstandsonderwijs.